94
bu erda:
S
0
-
absolyut qora jismning nur sochishi, 5,68 Dj/m
2
;
T -
absolyut xarorat, °K nur tarqatuvchi
jism absolyut harorati;
F -
nur sochuvchi satx, m.
Demak, nur sochish usulida issiqlik uzatish absolyut qora jismning nur sochishi va nur
sochuvchi jism sathi va absolyut xaroratning to‗rtinchi darajasiga to‗g‗ri mutanosib ekan.
Amalda murakkab issiq almashtirgichlar xam ishlatiladi. Ishlab c h i q a r i s h d a shu
usullarga binoan ishlaydigan isitish va sovutish jarayonlari amalga oshiriladi.
Bug‗latish. Qizdirish natijasida ajratuvchining bir qismi bug‗latilib, eritma
konsentratsiyasining oshiriliga bug‗latish deyiladi. Bunda bug‗latilgan eritma oquvchanlik xossasini
saqlab kolishi kerak. Bug‗latish mu‘tadil, past (vakuum) va yuqori atmosfera bosimlarida
oolib borilishi mumkin. Ishlab chiqarishda ko‗pincha vakuum ostida ishlaydigan bir va ko‗p
tanali (korpusli) qurilmalar ishlatiladi.
Bir tanali vakuum bug‗latkichlar
. Uning asosiy qismlari bug‗latkich, sovutkich, to‗plagich
va havo surgichlardan tashkil topgan. Havo so‗rgichga tomchi o‗tib ketmasligi u c h u n u l a r
orasiga tomchi ushlagich (resiver) o‗rnatiladi.
Bug‗latgichning yuqori qismida bug‗latish jarayonini, havo so‗rilish darajasini va
xaroratini nazorat qiladigan moslamalar o‗rnatiladi.
Ko‗p tanali (uch korpusli) vakuum qurilmada issiqlik ancha tejaladi. CHunkn korxona
bug‗xonasidan faqat birinchi tananing ikki qavatli devori orasiga yuqori haroratli bug‗ yuboriladi
va ajratmadan hosil bo‗lgan «ikkilamchi bug‗» ikkinchi kozonni qizdirishga sarflanadp va h. k.
Bunday qurilmalar to‗g‗ri yoki qarama-qarshi oqim bo‗yicha ishlashi mumkin. Keyingi holda bir
tomondan issiqlik, ikkinchi tomondan esa bug‗latiladigan suyuqlik kelib turadi. Bug‗latgichlar
uzluksiz ravishda ishlaydi, ish unumi unchalik yuqori emas va bu g‗l at i s h jarayonida har xil
khngilsiz xodisalar sodir bo‗lishi mumkin. Bunday xodisalarning oldini olish uchun extiyot
choralarini ko‗rish lozim. Aks holda bug‗latish jarayoni sekinlashadi, energiya ko‗p sarflanadi,
buglatilayotgan modda sifati buziladi. Quyka (inkrustatsi ya), ko‗pik hosil bo‗lishi, tomchi chiqib
ketishi, gidravlik va gidrostatik xamda harorat depressiyalari nomaqbul xodisalar jumlasiga kiradi.
Quyqa hosil bo‗lishi issiklik o‗tkazuvchanlikni pasaytiradi va natijada issiklik ko‗p
sarflanadi, bunda bug‗latilayotgan suyuqlik harorati ortadi. Bu hodisaning oldini olish uchun
bug‗latish jarayonida aralashtirish, havosizlik darajasi, xarorat va suyuklik qatlam qalinligi
ma‘lum darajada bo‗lishini ta‘minlash kerak buladi.
Ko‗pik hosil bo‗lishi bug‗latish jarayonini sekinlatadi, suyuklik ko‗pik
bilan kondensatorga
o‗tib ketishi mumkin. Ko‗pik xosil bo‗lishini yuqotish uchun bug‗latgich va sovutgich oralig‗iga
ushlagich o‗rnatish, bir me‘yorda qaynashni ta‘minlash, ko‗piklanishni pasaytiruvchi
(uchiruvchi) SFM moddalar qo‗shish, havosizlik darajasini tanlash va bug‗latgichda bug‗ muhitini
kengaytirish lozim.
Gidravlik depressiya issiqlikni atrof muhitga tarqalib yuqolishi natijasida xosil bo‗ladi. Bu
hodisani kamaytirish maqsadida bug‗latgich va kondensator orasidagi naycha qisqartirilishi va uni
issiqlik o‗tkazmaydigan shisha tolali paxta bilan o‗rash lozim.
Gidrsstatik depressiya — bug‗latilayotgan eritma pastki qatlamlarining orttiqcha isib
ketishiga sabab bo‗ladi.
Bug‗latilayotgan eritma qatlam qalinligi kamaytirilishi lozim.
Xarorat
depressiyasi
deb bug‗latilayotgan eritma xarorati bilan toza erituvchi o‗rtasidagi harorat farqiga aytiladi.
Suyuqlik bug‗lanishi natijasida uning yuza qatlamlarida harorat pasayib, jarayon sekinlashadi.
Bu hodisani yuqotish uchun qozon devorlariga yuborilayotgan bug‗ harorati yoki kozondagi
havoning surilish darajasi oshirilishi lozim.
YUqorida qayd etilgan asboblar bayon qilingan nomaqbul hodisasiz ishlamaydi.
Keyingi vaqtda sanoat sharoitida uzluksiz ishlaydigan, ishlab chiqarish unumdorligi yuqory
bo‗lgan asbob-uskunalar ishlatila boshlandi. Rotorli va ko‗pik hosil qilib bug‗latadigan
95
bug‗latgichlar shu jumlaga kiradi.
Rotorli bug‗latgich uchta bo‗limdan iborat bo‗lib, har bir bo‗lim suv bug‗i yordamida
alohida-alohida isitiladi. Bug‗latgichning markaziy o‗qiga rotor o‗rnatilgan bo‗lib, unga
kurakchalar mustahkamlangan. Rotorning katta tezlikdagi aylanma harakati natijasida
kurakchalar suyuqlikni qizib turgan devorga sachratib, yupqa qatlam hosil qiladi. YUpqa
qatlamda ajratuvchi oson va tez bug‗lanadi. Ajratma devor bo‗ylab pastga tomon harakatlanadi
va yig‗ib olinadi. Ishlab chiqarish unumdorligi 450 l/soat.
Ko‗pik bug‗latgich — bu qurilma ajratma saqlanadigan idish, ajratgich (separator),
issiqlik almashtirgichlar (teploobmenniki), suzgich va havo yuboriladigan qismlardan iborat.
Ajratma naycha orqali issiqlik almashtirgichning yuqori qismiga havo tarqatgich to‗r ustiga
yuboriladi. Pastki qismidan tozalangan xavo bosim bilan berilib, u suyuqlikni ko‗pirtiradi.
Ko‗pik issiqlik almashtirgich (radiator) yuzasiga yopishib, yupqa parda hosil qiladi. Natijada
bug‗lanish jarayoni kechadi. Qisman bug‗latilgan ajratma yig‗gich (to‗plagich) idishga tushadi
va jarayon takrorlanadi. Bug‗ bilan birga mayda ajratma zarrachalari yuqoriga o‗tib ketishi
mumkin. Ular separator yordamida tutib qolinib, ajratma saqlovchi idishga qaytariladi. Ajratma
40— 80°S haroratda bug‗latiladi. Bu qurilmani yaratgan P. N. Makarenko va boshqalar
Xarkov shahridagi «Zdorove» ishlab chiqarish birlashmasida zubturum suvli ajratmasini
bug‗latish uchun ishlatishgan, keyinchalik bu usul Toshkentdagi «Uzximfarm» birlashmasida
ham joriy qilindi. Bunda ajratma vakuumsiz 100°S dan past xaroratda bug‗lanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
