|
Adabiyotlar
1.Atlas arealov i resursov lekarstvennыx rasteniy.- Moskva. 1976. - s.127, 249. 2.Berejinskaya V.V., Zemlinskiy S.E., Kushke E.E., Muraveva V.I. va
Satsыperov F.A. Belladonna. Medgiz – Moskva, 1953. - 115 s.
Vulf E.V., Lyubimenko V.N., Plotnitskiy G.A., Albrext E.A. Belladonna Atropa belladonna L. Eyo rasprostranenie i kultura v Krыmu.- YAlta. 1917. - 46 s.
Gaevskaya O.A. Issledovanie travы krasavki kak istochnika promыshlennogo polucheniya alkaloidov. Avtoref. dis. na soisk. uch. step. kand. farmats. nauk. / VNII lekarstv i arom. rast. RASXN. – Moskva, 2004. – 21 s.
Gammerman A.F. Issledovaniya listev krasavki, v ыrashshennыx na uchastke lekarstvennыx rasteniy Glavnogo botanicheskogo sada. // Vestnik farmatsii. – M.: 1928.
- №6.
Dusmuratova F.M., Tuxtaev B.E. Introduksiya i metodы vozdelыvaniya Atropa belladonna L. // Uzbekskiy biologicheskiy jurnal. – Tashkent, izd. Fan Akademii nauk RUz. 2007. – S. 57-60.
Dusmuratova F.M. Atropa belladonna ning biomorfologik xususiyatlari.
//Sovremennыe problemы strukturnoy botaniki. Materialы respublikanskoy nauchnoy konferensii. – Tashkent, 2010. – S. 39-41.
Dusmuratova F.M.,Tuxtaev B.E. Atropa belladonna L. ning introduksiya sharoitida o‘stirilishi.// Xorazm Ma’mun Akademiyasining 1000 yilligiga bag‘ishlangan yosh olimlarning xalqaro ilmiy konferensiyasi, Xiva2006.b. 214-215
Dusmuratova F.M. Rost i razvitiya Atropa belladonna L. v usloviya Uzbekistan.
//Biologiya Nauka XXI veka. 13-ya Puщinskaya mejdunarodnaya shkola-konferensiya molodыx uchuennыx. 28 sentyabr-2 oktyabr. Puщina 2009. s.227-228
Zemlinskiy S.E. Lekarstvennыy rasteniya SSSR. Moskva , Medgiz. 1958. S . 14,
79-82.
Flora SSSR. T. XII. Izd. Akademii Nauk SSSR. -Moskva,1955.Leningrad. 12.Sidelnikov N.I. Izuchenie biologicheskix osobennostey Atropa
belladonna L s selyu vvedeniya kulturu v Sentralno -CHernozemnom regione Rossii. Avtoref. dis. … kan.biol.nauk. - Moskva. 2007. - s.18.
13.Xodjaev K.X., Xolmatov X.X. Kultura lekarstvenn ыx rasteniy v Uzbekistane.// Nauka -T.1965. s.21-23.
13-14-Ma’ruza
Mavzu: Tabiiy sharoitda yo‘qolib ketish xavfi bo‘lgan va kamayib ketayotgan noyob dorivor o‘simliklar, ularni madaniylashtirish muammolari
Mavzu 4 soatga mo‘ljallangan. Ma’ruza rejasi:
1.O‘simliklarning kimyoviy tarkibini o‘zgaruvchanligi va ularning omillari. 2.Dorivor o‘simliklarni birlamchi introduksiyasi (madaniylashtirish) va samarali
madaniylashtirishda ekologik faktorlarni ahamiyati.
3.O‘zbekiston dorivor o‘simliklarini madaniylashtirish. 4.Botanika bog‘ida introduksiya qilingan dorivor o‘simliklar.
5.O‘rta Osiyo tabiiy florasi o‘simliklarni O‘zR FA Botanika bog‘ida, introduksiya qilish nuqtai nazaridan o‘rganishdagi ayrim uslubiy masalalar.
Tayanch iboralar: yo‘qolib ketish xavfi bo‘lgan va kamayib ketayotgan noyob dorivor o‘simliklar, madaniylashtirish muammolari, birlamchi introduksiyasi, kimyoviy tarkibini o‘zgaruvchanligi.
O‘zbekiston florasida manbalarga qaraganda 4200 dan ortiq gullaydigan o‘simliklar borligi takidlanadi. Ushbu o‘simliklardan 577 turi dorivor hisoblanadi. Bu juda yaxshi ko‘rsatgich. Ammo bu ma’lumotlar eskirgan bo‘lib, hozirgi vaqtga kelib ularni zahirasi juda kamayib ketgan. Sanoat miqyosida tayyorlashni iloji deyarli qolmagan. CHunki bu ma’lumotlar to‘plangan vaqtdan 50-60 yillar o‘tib ketdi. O‘sha vaqtda O‘zbekiston aholisi 10 mln ga etmas edi. O‘zbekistonda er maydonini ko‘p qismi xali o‘zlashtirilmagan bo‘lib, asosiy qishloq xo‘jalik ekini hisoblangan paxta maydoni ko‘p paxta egallagan. Hosil esa 1,5 mln tonna atrofida edi. Oradan 10-15 yillar o‘tar-
o‘tmas joy egallagan edt. Keyinchalik paxta maydonlari haddan tashqari kengaytirildi, Toshkent, Jizzax, Sirdaryo (Mirzacho‘l)larni o‘zlashtirilmagan erlari o‘zlashtirib, faqat paxta ekiladigan maydonlarga aylantirildi. Joylardagi barcha yovvoyi holda o‘sadigan o‘simliklar, hatto ekin maydonlari ham yo‘q qilindi. Paxta etishtirish uchun hamma narsadan voz kechildi. Paxta hosili 5-6 mln tonnaga etkazildi. Aholi soni ham borgan sari ortib boraverdi va 20 mln dan ortib ketdi. YAngi shahar, qishloqlar, aholi yashaydigan joylar paydo bo‘ldi. Juda katta maydonlarda texnika ishlari olib borildi, yuqori kuchlanishli elektr tarmoqlari o‘tkazildi, kanallar qazildi, yo‘llar qurildi. Bu olib borilgan barcha ishlar Ittifoq buyurtmasi asosida, ekologiyani buzilishini hisobga olinmagan holda olib borildi. Uning ustiga barcha paxta maydonlarida aviatsiya orqali sepiladigan gerbitsidlar, pestitsidlar, defoliantlar va boshqalarni qo‘llash oqibatida barcha hududlardagi normal ekologik sharoit izdan chiqdi, o‘simlik va hayvonot olamiga katta talofat etkazildi. Ammo sog‘liqni saqlash tizimi uchun, aholi salomatligi uchun dorivor o‘simliklar zaruriyati har doim ham dolzarb bo‘lgan ayrim o‘simlik dolzarb masala bo‘lib qolaverdi.
Jadval 1
O‘zbekistonda tayyorlanadigan va tayyorlanishi zarur bo‘lgan dorivor
o‘simliklar ro‘yxati
№
|
O‘simlikning nomi
|
Yig‘iladigan qismi
|
|
Anjir
|
bargi
|
|
Arslonquyruq
|
er ustki qismi
|
|
Bangidevona
|
bargi
|
|
Bozulbang
|
er ustki qismi
|
|
Bo‘ymadaron
|
er ustki qismi
|
|
Gazanda
|
bargi
|
|
Dalachoy
|
er ustki qismi
|
|
Er qalampir (xren)
|
ildizi
|
|
Etmak
|
ildizi
|
|
Jo‘ka
|
guli
|
|
Zirai karmon
|
mevasi
|
|
Zig‘ir
|
urug‘i
|
|
Igir
|
ildizi
|
|
Isiriq
|
er ustki qismi
|
|
Itsigak
|
er ustki qismi
|
|
Ittikanak
|
er ustki qismi
|
|
Kanakunjut
|
urug‘i
|
|
Kashnich
|
mevasi
|
|
Kelintili (shaftoli bargli
taron)
|
er ustki qismi
|
|
Kovrak
|
ildizi, er ustki qismi
|
|
Kungaboqar
|
mevasi
|
|
Ko‘ka
|
bargi
|
|
Limono‘t
|
er ustki qismi, bargi
|
|
Maymunjon
|
mevasi
|
|
Na’matak
|
mevasi
|
|
Omon qora
|
piyozboshchisi, bargi
|
|
Otquloq
|
ildizi
|
|
Achambiti (jag‘-jag‘)
|
er ustki qismi
|
|
Oqquray
|
ildizi va mevasi
|
|
Ro‘yan
|
ildizpoyasi bilan ildizi
|
|
Sano
|
bargi va mevasi
|
|
Sarimsoq
|
piyozboshchisi
|
|
Sedana
|
urug‘i
|
|
Soxtakashtan
|
mevasi, bargi,
po‘stlog‘i
|
|
Suvqalampir (achchiq toron)
|
er ustki qismi
|
|
Temirtikan
|
er ustki qismi
|
|
Termopsis (ketma-ket gulli)
|
er ustki qismi
|
|
Tirnoqgul
|
guli
|
|
Tog‘jumrut
|
mevasi
|
|
Tog‘rayhon
|
er ustki qismi
|
|
Turkiston adonisi
|
er ustki qismi
|
|
Tuxumak (yapon saforasi)
|
g‘unchasi
|
|
Ukrop (bodiyon, shivit)
|
mevasi
|
|
Xantal
|
urug‘i
|
|
CHakanda
|
mevasi
|
|
CHerkez
|
er ustki qismi
|
|
CHilonjiyda (unabi)
|
bargi
|
|
CHuchukmiya (qizilmiya)
|
ildizi
|
|
Ermon (achchiq shuvoq)
|
er ustki qismi
|
|
Efedra (tog‘)
|
er ustki qismi
|
|
YAlpiz (Osiyo)
|
bargi
|
|
Qalampir
|
mevasi
|
|
Qashqarbeda
|
er ustki qismi
|
|
Qiziltasma (qush toron)
|
er ustki qismi
|
|
Qirqbo‘g‘im
|
er ustki qismi
|
|
Qovoq (o‘ris)
|
urug‘i
|
|
Qora andiz
|
ildizi
|
|
Qora zira
|
urug‘i
|
|
Qora smorodina
|
mevasi
|
|
Qora zirq
|
mevasi
|
|
Qoqi (oduvanchik)
|
ildizi
|
|
Parpi
|
tugunagi
|
|
Bo‘rigul
|
er ustki qismi
|
|
Tubulg‘ibargli bo‘ymadaron
|
guli
|
Hozirgi vaqtda dorixonalarga quyidagi dorivor o‘simlik mahsulotlari etkazilib berilmoqda (jadval 2).
Do'stlaringiz bilan baham: |
