O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG‘LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI TOSHKENT FARMATSEVTIKA INSTITUTI
FARMAKOGNOZIYA KAFEDRASI
“Dorivor o‘simliklar resursshunosligi” fanidan “Farmatsiya” va “Kasb ta’lim” yo‘nalishlari
5 kurs talabalari uchun
Ma’ruzalar matni
Toshkent-2014
Tuzuvchilar: Ibragimov A.Y. - f.f.d., professor Komilov X.M.-f.f.d., professor Muxamedova M.SH. - f.f.n., dotsent Xodjaeva M.A. - f.f.n., dotsent Farmonova N.T. - f.f.n., dotsent
Taqrizchilar:Maradjapova L.A. - O‘zRSSV qoshidagi Dori vositalari ekspertizasi va standartizatsiyasi Davlat Markazining Dori vositalari sifatini nazorat qilish laboratoriyasi katta ilmiy xodimi, f.f.n.
Abdullabekova V.N. - Toshkent farmatsevtika instituti farmatsevtik kimyo kafedrasi mudiri, f.f.d.,professor
Ma’ruzalar matni Markaziy uslubiy kengashning 2014 yil 25 sentyabrdagi 2 - sonli majlisida muhokama qilingan va o‘quv jarayonida qo‘llash uchun tavsiya etilgan.
MUK ning raisi, o‘quv ishlari bo‘yicha
prorektor v.b., professor X.S.Zaynutdinov
1-Ma’ruza
Mavzu: Dorivor o‘simliklarni resursshunosligi to‘g‘risida tushuncha va uning vazifalari. Asosiy geobotanik va resursshunoslik atamalari.
O‘zbekiston florasini boyligi va xilma-xilligi
Mavzu 2 soatga mo‘ljallangan
Ma’ruza rejasi:
|
|
1.Resursshunoslik va uning
|
tarixi
|
xaqida
|
tushuncha.
|
2.Botanik resursshunosligi oldida
|
turgan
|
asosiy
|
masalalar.
|
3.O‘zbekistonning ba’zi viloyatlarida
|
o‘sadigan
|
dorivor
|
o‘simliklari.
|
4. Asosiy geobotanik va resursshunoslik atamalari.
Tayanch iboralar: dorivor o‘simliklarni resursshunosligi, O‘zbekiston florasi, geobotanika, fitocinoz, dominant.
O‘zbekiston relefini xar-xilligi tufayli, tuprog‘i va o‘simlik olami har xil bo‘ladi. Eng pastki erlarda asosan cho‘l o‘simliklari tarqalgan. Erlari qum, taqirlardan iborat. Tuproq tarkibi yuqoriga qarab o‘zgarib boraveradi.
O‘zbekistonda 4150 atrofida o‘simliklar turlari uchraydi. O‘sadigan yovvoyi o‘simliklarni 700 ga yaqin turi dorivor hisoblanadi.
O‘zbekiston florasi o‘simliklar olamida alohida o‘ziga xos o‘rin egallaydi. Muzliklar davridan so‘ng hosil bo‘lgan “Arkto-alpiyskiy” o‘simliklar tog‘ va tog‘ yon bag‘irlarini egallaydi. Bu o‘simliklar tekislikdan tog‘ tomonga 1500-1700 metrgacha etib boradi.
Janubiy pastroq zonalarda efemeroidlarga xos. Efemeroidlarni diferensiatsiyasi va ko‘payishi asosan tuproq tarkibiga qarab boradi. Efemerlar yirik formatsiyalar hosil qiladi. Efemeroidlar formatsiyasi bilan bir qatorda tekislik, dasht, qir (step) formatsiyalari rivojlanib borgan.
Dasht formatsiyalari boshqa erlardan farqliroq tog‘ va cho‘l zonalariga kirib boradi. Tog‘ o‘simliklari o‘ziga xos farmatsiyalar xosil qiladi. Bu farmatsiyalarda uchraydigan assotsiatsiyalar ko‘proq kserofit o‘simliklardan iborat.
Respublikamizda olib borilgan resursshunoslik ishlarini taxlil qilib, yovvoyi dorivor o‘simliklarga boy 5 ta viloyatlar ajratib olingan: Samarqand, Jizzax, Toshkent, Surxondaryo, Qashqadaryo viloyatlari.
Samarqand viloyati respublika markaziga joylashgan bo‘lib, Zarafshon sohiliga kiradi. Hozirgi kunda viloyat 14 ta tumandan iborat. Samarqand viloyatini relefi asosida uchga bo‘lish mumkin.
SHimoliy Nurota tog‘lari yon bag‘ri.
O‘rtasi-Zarafshon sohillari.
Janubida-Zarafshon tog‘ini adirlari.
Nurota atrofidagi vodiylar cho‘l zonasiga kiradi. Vodiyga xos farmatsiya- ermon- Artemisia diffusa (polыn raskidistaya).
Farmatsiya tarkibiga kiruvchi assotsiyasiyalar: efemero- irisovo-polыnnaya; irisovoe-adraspano-polыnnaya va eremurosovo-polыnnaya.
Samarqand viloyati o‘simliklar oilalarini xilma-xilligi ma’lum zonalarga bo‘linsa yaqqol ko‘rinadi:
G‘arb tumanlarida uchraydigan va yig‘ib olinsa bo‘ladigan dorivor o‘simliklar:
bozulbang- Lagochillus inebrians Bge (Qizil kitobda). labguldoshlar- Lamiaceae
isiriq (garmala) – Peganum garmala L tuyatovondoshlar – Zygochyllaceae
oqquray (psoraleya) – Psoralea drupacea Bge.
dukkakdoshlar – Fabaceae
achchiqmiya (sofora tolstoplodnaya)- Sophora pachycarpa C.A.Mey. dukkakdoshlar- Fabaceae
bodomcha (mindal)- Amigdalus spinosissima Bge. Men. ra’noguldoshlar- Rosaceae
Janubiy SHarq erlarda uchraydigan dorivor o‘simliklar:
-qizilpoycha (zveroboy sheroxovatыy)- Hypericum scabrum L.
kiyik o‘ti (zizifora svetonosnaya)- Ziziphora pedicellata Pazijet Wed.
ermon (polыn)- Artemisia absinthium L.
og‘rayxon- Origanum titthantum Contsch.
na’matak har xil turlari- Rosa sp.
sariq andiz- Inula grandis Schrenk.
qizilmiya- Glycyrrhiza glabra L.
Jadvallarda keltirilgan dorivor o‘simliklardan tashqari nam erlarda, bog‘larda, soylarda va boshqa dehqonchilik erlarda tarqoq uchraydigan dorivor o‘simliklar ro‘yxati:
-Suv qalampiri – Polygonum hydropiper L.
-Kelin tili (shaftoli bargli toron) – Polygonum persicaria L.
-Qushtaron – Polygonum aviculare L.
-Otquloq –Rumex confertus Willd.
-Zubturum- Plantago major L.
-Jag‘-jag‘- Capsella bursa-pastoris Medie.
Sochiq tarqalgan dorivor o‘simliklarni zahiralari uncha katta bo‘lmay 50-100 kg quruq mahsolotni yig‘ib olishni rejalashtirish mumkin. Bu o‘simliklar, odatda qattiq muxofazaga muxtoj emasligi bilan farq qiladi.
Samarqand viloyatida bu o‘simliklardan tashqari, farmatsiya sanoati uchun foydalanish mumkin bo‘lgan o‘simliklar mavjud. Isiriq, achchiqmiya, kiyik o‘ti, tog‘rayxon, bodomcha, sariq andiz, na’matak shular jumlasidandir. Umumlashtirib
aytilganda Samarqand viloyatida 40 dan ortiq dorivor o‘simliklar turini uchratish mumkin (ofitsinal).
Do'stlaringiz bilan baham: |