O„zbekiston respublikasi sog„liqni saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi

AD vositalarini texnologiyasida qo„llaniladigan yordamchi moddalar ta‟rifi, tasnifi 
 
PDP texnologiyasida qo‗llaniladigan yordamchi moddalar: 
•  polimerlar (parda xosil qiluvchilar); 
•   erituvchilar ( suv, spirt va boshq); 
•   stabilizatorlar ( trilon B, aerosil, natriya tiosulfat); 
•   plastifikatorlar ( glitserin, PEG); 
•  Penetrantlar (dimetilsulfoksid); 
•  Adgezivlar (polivinilpirrolidon, polivinil spirti) 
•   konservantlar (nipazol, nipazol  va boshq);  
•   sirt faol moddalar  
PDP  yaratilishi  va  rivojlanishiga,  farmatsiya  sohasiga  zamonaviy    polimerlarni 
keng tatbiq etilishi asos soldi 
PDP larni yaratishda       qo‗llaniladigan      polimerlar 
Polimer dorivor pardalarni olish uchun turli xil manbalardan olingan polimerlar 
qo‗llaniladi. 
•  Tabiiy:  
 
kollagen, jelatin, alginatlar, elastin, xitozan ; 
•   YArimsintetik:  
   Metilsellyuloza 
(MS), 
natriy 
–karboksimetilsellyuloza 
(natriy-KMS), 
oksipropilmetilsellyuloza (OPMS)  
•   Sintetik:  
   Polivinil spirti (PVS), Polivinilpirrolidon (PVP), Poliakrilamid (PAA),    Karbopol 
  PDP texnologiyasida qo‗llaniladigan polimerlarga talablar: 
•   tarkibidagi  dori  moddani  terapevtik    ta‘sirini  yuzaga  chiqarilishini  ta‘minlashi 
lozim; 
•   ishlatiladigan  polimerlar  biologik  zararsiz  va  organizm  to‗qimalari  bilan 
biomutonosib  bo‗lishi  hamda  allergik  va  toksik  reaksiyalarni  chaqirmasligi 
kerak; 
•  polimerlar PDP siga kerakli struktur–mexanik va fizik–kimyoviy xususiyatlarni 
berishi zarur; 
•  dorivor modda bilan fizik– kimyoviy va kimyoviy tomondan mutanosib bo‗lishi 
kerak; 
•  dori turining turg‗unligini ta‘minlashi zarur; 
•  dori shaklining  mikrobiologik tozaligiga  javob berishi kerak; 
•      iqtisodiy jihatdan topilishi oson xom ashyolardan olinishi kerak. 

---

61 
 
 Tabiiy  yordamchi  moddalar sintetiklarga  nisbatan o‗zining  yuqori  biologik xavfsizligi 
bilan bir muncha ustunlikka ega.  
Tabiiy yordamchi moddalar 
T  i  b  b  i  yo  t      j  e  l  a  t  i  n  i  -  tabiiy  polimer  bo‗lib,  u  kazein  va  kollagenni 
gidrolizlash  yo‗li bilan olinib, suyak, pay, teri tarkibida bo‗ladi.U  rangsiz  yoki ozgina 
sarg‗ish rangli yaltiroq, qayishqoq bargcha yoki mayda hidsiz plastinkadir.  
K o l l a g e n-biriktiruvchi to‗qimaning asosiy oqsili hisoblanadi. Kollagen uch 
spiralli strukturaga ega makromolekulalardan iborat.Kollagen olishning asosiy manbasi-
yirik shoxli qoramol terisidir, qaysiki u tarkibida 95% gacha kollagen saqlaydi.  
texnologiyasida keng qo‗llanilishiga imkoniyat berdi.   
A  l    g  i  n  a  t  l  a  r-dengiz  suv  o‗tlaridan  (laminariya)  olingan  yuqorimolekulyar 
birikmalardir.  
Yarimsintetik yordamchi moddalar 
Bu guruhga sellyuloza unumlari kiradi.  
E  r  u  v  ch  a  n      m  e  t  i  l  s  e  l  l  yu  l  o  z  a  (MS)  -  sellyulozaning  oddiy  efiri 
hisoblanib,  u  125-140
0
S  da  va  1,0-1,2  mPa  da  ishqoriy  sellyuloza  va  metilxloridni 
reaksiyaga  kirishishidan  hosil  bo‗ladi.      MS  kukunsimon,  donador  yoki  tolasimon 
hamda  oq  yoki  och  sariq  rangli  modda  bo‗lib,  hidsiz  va  mazasiz,  zichligi  1,29-1,31 
g/sm
2
. MS sovuq suvda, glitserinda eriydi, ammo issiq suvda erimaydi, lekin bo‗kadi.  
 N a t r i y – k a r b o k s i m e t i l s e l l yu l o z a (natriy-KMS)-sellyuloza oddiy 
efirining natriyli tuzi va glikol kislotasidan tashkil topgan.Bu oq yoki kulrang hidsiz va 
mazasiz  gigroskopik  kukun;  sovuq  va  issiq  suvda  bo‗kadi,  keyin  eriydi,  molekulyar 
massasi  va  konsentratsiyasiga  bog‗liq  holda  turli  xil  yopishqoqlikdagi  eritma  hosil 
qiladi..