O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi tibbiy ta’lim rivojlantirish markazi

Birlamchi profilaktika
 deyiladi, agarda 
profilaktik tadbirlar kasallikni kelib chiqish sabablarini oldini olishga qaratilgan 
bo’lsa, 
ikkilamchi profilaktika
 haqida gap yuritiladi, agarda bu paydo bo'lgan 
kasallikni chuqurlashib ketmasligi uchun sharoit va omillarni bartaraf etishga 
qaratilgan tadbirlar bo’lsa. Agar profilaktik tadbirlar biror kasallik tufayli nogiron 
bo'lib qolmaslikka qaratilgan bo’lsa, u haqda bu 
uchlamchi profilaktika
   bo'lib 
hisoblanadi. Bu tadbirlar qatorida yana boshqalar: tibbiy, ruhiy, biologik, gigienik, 
shuningdek, ijtimoiy, ijtimoiy-iqtisodiy  ya'ni ishlab chiqarish, maishiy sharoitda, 
nosog'lom turmush tarzida, sanitar qonunlariga rioya qilinmaganda ta'sir etuvchi 
omillarni bartaraf etishga yo’naltirilgan tadbirlar qo’llaniladi. 
Bunday keng ko’lamda aholini sog'lig'ini mustahkamlash va muhofaza 
qilishda profilaktika nafaqat medisina va Sog'liqni saqlash tizimida, balki barcha 
jamoat, davlat apparatlari va uning organlari tomonidan amalga oshiriladi ya'ni 
ularning strategik yo'nalishi bo'lib hisoblanadi. 
O’tgan zamonlarda ham ulug’ olimlar Gippokrat, Ibn Sino, Jurjoniy, Bekon 
va boshqalar shifokor faoliyatida kasallikni oldini olish tadbirlari muhim o’rin 

---

75 
 
egallashini bilganlar. F.Bekon shunday yozgan: " tibbiyotning birinchi burchi - bu 
Sog'liqni saqlash ikkinchisi esa - kasallikni davolashdir". 
Oxirgi yillarda ijtimoiy omillarga hamda nafaqat yuqumli kasalliklar, balki 
noepidemik va surunkali kasalliklarni oldini olishga qaratilgan jamoaviy tadbirlar 
va dasturlarga ko'proq ahamiyat berilmoqda,  Ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, 
yuqumli va epidemiologik kasalliklar qancha keyingi o’rinni egallasa, noepidemik 
kasalliklar shuncha oldingi planda ko’rinib qoladi va asosiy diqqatni o’ziga 
qaratadi. 
Keyingi  vaqtlarda  o'lim  tarkibida  birinchi  o’rinni  yurak  qon-tomir,  
onkologik,bronx-o’pka  yo'llari  kasalliklari,  hamda  baxtsiz  hodisalar,ayniqsa 
avtotransport, maishiy va kasbiy shikastlanishlar egallamoqda.Keyingi vaqtlarda 
olib borilayotgan tekshiruvlar ko'rsatishicha,  yuqorida keltirilgan kasalliklar 
ekzogen harakterga ega bo'lib, ularni oldini olish uchun salbiy ta'sir etuvchi 
omillarni bartaraf qilish, sog'lom turmush tarzini shakllantirish, tabiat qo’ynida 
sog'lomlashtiruvchi tadbirlarni olib borish kerak ekan. Yer yuzida texnik 
jarayonlarning rivojlanib ketishi natijasida ekologiyani yomon tomonga o'zgarishi, 
bu esa yuqumli bo'lmagan kasalliklarni tarqalishiga sabab bulmokda, shu tufayli  
hozirgi kunda ekologik omillarga ko'proq ahamiyat berish talab etilmoqda.  
Bular bir  qancha olimlarning  olib  borgan tadqiqotlari  natijalarida 
tasdiqlangan.Akademik  N.P.Dubinin  ma'lumotiga  ko'ra,  atrof-muhitda  4 
milliondan ortik kimyoviy moddalar mavjud va har yili 6 mingga yaqin qo’shilib 
borar ekan. Faqat avtomobildan chiqadigan gazda (bular shahar atmosfera havosini 
ifloslantiruvchi asosiy manbadir) sog'liqka ta'sir qiluvchi 200 dan ortiq xilma-xil 
moddalar (uglerod oksidi, uglevodorodlar) va konserogenlar (oltingugurt gazi, 
benzopiren, ruh va boshqalar) aniqlangan.  
O’nlab, yuz minglab tonna kimyoviy  moddalar, changdagi muallaq 
moddalar xavoga, suvga, tuproqqa, ovqatga, so'ngra odam organizmiga tushadi. 
Gigienistlar baholashicha, bizning mamlakatimiz shaharlarida 30% kasalliklar 
atrof-muhitning ifloslanishidan, ularning miqdori ruxsat etilgan me'yordan 10 
barovar va undan ham ortib ketganda kelib chiqar ekan. 
Oxirgi yillarda aholi orasida kasallikni oldini olishda "