O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi tibbiy ta’lim rivojlantirish markazi

Ushbu yilda tirik tug'ilganlar soni 
Go’dak bolalar o'limi tarkibiga taaluqli ko'rsatkichlardan biri - bu erta 
neonatal o'lim ko'rsatkichi bo'lib, u quyidagicha aniqlanadi: 
 
Yil davomida hayotining 1 xaftasida o’lgan bolalar soni x 1000 
Ushbu yilda tirik tug'ilgan bolalar soni 
 
Hayotining 1 yilida o’lgan bolalarning 40% ni hayotining 1oyida o’lgan 
bolalar, 1 oyida o’lganlarning -70% ni - hayotining 1-chi haftasida o’lgan bolalar, 
1 chi haftada o’lganlarning 37% ni hayotining 1-kunida o’lgan bolalar tashkil 
qiladi. 
Agar perinatal o'lim 100% deb olinganda, uni 3 ta davrga bo'linadi. 
 Statistik ma'lumotlarga ko'ra umumiy o'limning 70% ni go’daklar o'limi 
tashkil etar ekan. 
 1) 
antenatal davr - 38,8% 
2) 
intranatal davr - 46,6% 
3) 
postnatal davr-14,8  ni tashkil etadi. 
 Go’dak  bolalar  o'limi  aholini  vujudga  kelishi  ko'rsatkichlaridan  biri 
hisoblanib, oxirgi yillarda dunyoning barcha  mamlakatlarida, shu jumladan 
O'zbekistonda ham uni kamaytirish borasida tadbirlar ishlab chiqilmoqda. 
Go’dak bolalar o'limining asosiy sabablaridan biri, asosan neonatal va 
postnatal  davrlardagi  pnevmoniya  bo'lib,  olimlar  pnevmoniyadan  kelib 

---

44 
 
chiqayotgan o'lim miqdoriga ta'sir etuvchi ijtimoiy gigienik va boshqa omillarni bir 
necha guruhlarga ajratishmoqda.  
1. 
ona sutini berilmasligi, ya'ni tabiiy ovqatlantirmaslik. 
2. 
bolalarni erta sun'iy va aralash ovqatlantirishga utqazish 
3. 
ota-onada yomon odatlarning bo'lishi. 
4. 
ovqatlantirish tartibini buzilganligi, ochiq havoda sayr qilmaslik. 
5. 
bolani yaxshi parvarish qilmaslik. 
6. 
onani bolaga ahamiyat bermasligi 
7. 
xonalardagi sovuq iqlim, namlik 
8. 
ota va ona ma'lumotining past darajadaligi 
9. 
bolani boshqa shaxslar tomonidan parvarish qilinishi.  
10.  bolani xoxlamaslik 
11.  nikohsiz tug'ilganlik 
12. 
ko’p bolalik; oilada 4 tadan ortiq bolalar borligi 
 
Tibbiy-biologik omillar qatoriga quyidagilar kiritiladi: 
1. 
tug'ilish jarayonidagi patologiyalar 
2.  diatezlar 
3. 
1 va 2 darajali raxit 
4. 
1 va 2 daraja gipetrofiya 
5. 
gipoxrom 
anemiya 
6. 
homiladorlik 
toksikozlari. 
7. 
katta 
homila 
8. 
onani homiladorlik  
davridagi kasalliklari 
9. 
muddatdan o’tib tug'ish, 
10.  hisob raqami bo'yicha tugruqning yuqori darajadaligi 
11. 
tugruq davrida qon ketish va  h.k. 
 
Shu sababli har bir mamlakatda, hududlarda shunga mos ravishda tadbirlar 
ishlab chiqilishi lozim.  
Pediatriya  ilmiy-tekshirish  instituti  tavsiyasiga  ko'ra,  O'zbekistonda 
go’daklar o'limini kamaytirish maqsadida dastur ishlab chiqildi. Bu dastur  uz 
ichiga oladi: 
1. 
go’daklar o'limi hajmi va masshtabini aniqlash. 
2. 
Iqtisodiy, ijtimoiy, tibbiy va demografik sharoit va imkoniyatlardan 
kelib chiqqan holda go’dak bolalar o'limini mamlakat va uning hududlarida 
kamaytirishning kelajagini aniqlash. 
3. 
Davlat tashkilotlari, vazirliklar, idoralar, jamoatchilik tashkilotlarini 
jalb qilgan holda go’dak bolalar o'limini kamaytirish dasturlarini amalga 
oshirishdagi javobgarlik tizimini yaratish. 
4. 
Go’daklar o'limi sabab va omillarini, bularning orasida muhim 
ahamiyatga ega bo'lgan tibbiy-ijtimoiy va tibbiy-tashkiliy xarakterli kamchiliklarni 
bartaraf etishga yo’naltirilgan kuch va vositalarni hisoblash va qo'llash. 

---

45 
 
5. 
Dasturda sog'lom hayot tarzini shakllantirishga, ayniqsa oilalarda 
ayollar va bolalar salomatligini muhofaza qilishda mas'uliyatli bo'lish, gigiyenik 
ovqatlanishni yo'lga qo’yish, jismoniy faollik ochiq havoda sayr qilish va dam 
olishga ahamiyati ko'rsatilishi kerak. 
6. 
Tarbiyaviy ishlarda asosiy e'tibor bola oldirish (abort), chekish, spirtli 
ichimliklarni iste'mol qilish zararlarini tushuntirishga, chala tug'ilish, pnevmoniya 
va boshqa nafas a'zolari kasalliklaridan ogohlantirish, genetik maslahatxonalarga 
"Oila va nikoh" maslahatxonalariga va boshqalarga tashrif qilish muhimligi, 
ayollar va bolalarni uz vaqtida tibbiyot muassasalariga murojaat qilishlariga 
qaratilishi kerak.  
7. 
Ayollar - onalar salomatligiga, shu jumladan, har bir ayolga e'tibor va 
g’amxo’rlik qilish, yosh oilalarga, kamchiliklari bo'lgan oilalarga alohida e'tibor 
qaratishga tashkilotlar, muassasalar va ularning ishchi jamoalarining javobgarligini 
oshirish yo'llari. 
8. 
Akusher-ginekologik muassasalar, tug’ruq xizmati xodimlarining 
majburiyatlari, aholii va bemorlar o'rtasida olib borilayotgan profilaktik tadbirlar 
to'g'risida muntazam hisobot berish, taaluqli hisobot shakllarini yuritish. 
9. 
Doimiy-nazoratga olingan ayollar va bolalarning, birinchi galda xavfli 
omili: go’daklar o'limi va kasallanishi yuqori bo'lgan ko’p bolali oilalar, ota-
onasida zararldi odatlari bo'lgan oilalar, ma'lumoti va madaniyati past bo'lgan, 
talabalar oilasi, hamda ko’p va tez kasallanuvchi, kasbiy zararlarga ega bo'lgan 
surunkali kasalligi bo'lgan ayollarni va boshqa dispanserizatsiya tibbiy ko’rik 
tadbirlarini kengaytirish va kuchaytirish 
10.  Ayollar  va bolalarga ko'rsatilayotgan  tibbiy xizmat sifatini 
kuchaytirish maqsadida ambulator-poliklinik va statsionar davolash-profilaktika, 
pediatriya va akusher-ginekologik muassasalar faoliyatini qaytadan tashkil etishni 
kiritish. 
11. Bunda mablag’ning asosiy qismini kapital qurilishga yo’naltirilishini 
nazarda tutish lozim. 
12.  birinchi galda, maslahat -tashhislash va davolash-profilaktika 
markazlarini  yaratish,  shuningdek,  zamonaviy  jihozlangan  ixtisoslashgan 
markazlar, amaldagi muassasalarni qayta jihozlash va ta'mirlash, va ularning 
tarkibida profilaktika  va  davolash-tashhislash jarayonining  yangi samarali 
texnologiyalarini ishlab chiqishga (skrining. tashxislash va davolashning intensiv 
usullari) mablag’ ajratish.  
13.  Superinfeksiya ta'siri va qo’shilgan infeksiyalar miqdorini kamaytirish 
maqsadida pnevmoniya va boshqa yuqumli kasalliklarni profilaktikasi uchun, 
bemorlarni izolyatsiya qilish, bolalarga joylashtirish, qabul bo'limlari ishini 
tartibga solish, epidemiologik tartibga, sanitariya-gigienik me'yor va qoidalarga 
rioya qilish chora tadbirlarini nazarda tutish lozim. 
14.  Turli xil patologiyasi (toksikoz va b.), kasalliklari (yurak -qon-tomir, 
diabet va b.) bo'lgan ayollar, homilador ayollar, shuningdek, erta yoshdagi bolalar 
(chala tug'ilgan, katta vaznda tug'ilgan, nafas a'zolari kasalliklar bo'lgan, tug’ma 

---

46 
 
kasalliklari va bular uchun ixtisoslashgan markazlarni (bo'limlar) tashkil qilish va 
kengaytirishni davom ettirish. 
15.  Homilador ayollarni erta aniqlash, ro’yxatga olish, ularni muntazam 
tashrif qilishlari, tug’ruqqacha va tug’ruqdan keyingi patronajini tashkil qilish, 
homiladorlik ta'tili vaqtida va undan keyingi davrda ona va bola salomatligini 
nazorat qilish talablariga rioya etishning ma'muriy tarbiyaviy, tashkiliy choralarini 
kuchaytirish. 
16.  ayollarni (homilador va bolali onalarni) davolash-profilaktika 
muassasalariga tashrif qilishlarini tartibga solish va nazoratini kuchaytirish 
maqsadida, ayollar bolalarni tekshiruv (maslaxat) utkazmasdan turib kasallik 
varaqalarini rasmiylashtirish va berishni taqiqlash, ularni tibbiy muassasaga vrach 
yoki hamshiraga navbatdagi tashrifiga qadar yoki uydagi tashrifiga qadar 
rasmiylashtirish amalga oshiriladi.  
17.  Gigiyenik tartibni buzish, tibbiy muassasaga tashrifni rad etish 
hollarida kasallik varaqasi to’lovi va homilador ta'tilidan keyingi nafaqa t’'lovlarini 
to’xtatib qo’yish imkoniyatlarini ko'rib chiqish. 
18.  Tabiiy ovqatlantirish bo'yicha tarbiyaviy, targ’ibot ishlari bilan bir 
qatorda, tabiiy ovqatlantirishni imkoniyat darajasida tashkil qilish, fiziolog va 
gigiyenik talablarga javob beradigan bolalar ovqat mahsulotlarini, ona suti o’rni 
bola oladigan mahsulotlarni yetkazib berish va saqlash, sutli maxsulot ishlab 
chiqaruvchi barcha korxona va tashkilotlarda maxsus bo'limlarni tashkil etish. 
19.  Oilaviy shifokor-pediatr faoliyatini  samarasini oshirish. Oilaviy 
shifokor uchastka vrachiga nisbatan oila sharoitini, hayot tarzini, bolalar tarbiyasi 
va o'qishini yaxshi biladi. Oilaviy shifokor uz ishini poliklinika, diagnostika 
markazi Bilan bog’liq holda  profilaktika ishlarini olib borishi kerak. Bu esa uz 
yo'lida bolalar orasida kasallanishni kamayishi va go’daklar o'limini kamayishiga 
ijobiy ta'sir etadi.