O`zbekiston respublikasi sanoati va uning tarmoqlari. Yoqilg`i-energetika sanoati

Ko`mir sanoati.

Mamlakatimiz hududidan ko`mir uch joydan-Angren, Sharg`un va Boysun (To`da) dan qazib olinadi. Ularning dastlabkisidan qo`ng`ir ko`mir qazib olinsa, keyingi ikkitasidan toshko`mir qazib olinadi. O`zbekiston hududidan dastlabki ko`mir qazib olish 1930 yillarning oxirida Angren konida boshlangan. Ushbu kon Toshkent viloyatidagi Ohangaron vodiysining o`rta oqimida joylashgan. Angren ko`mir koninig zahirasi respublikada topilgan barcha ko`mir zahirasining 96,5 foizini tashkil etadi. Agar mamlakatda yiliga 10 mln. tonnadan ko`mir qazib olingan taqdirda ham, Angren ko`mirining zahirasi yana 200 yilga yetadi. Angren qo`ng`ir ko`mir konida 1940-1948 yillardan buyon ochiq va yopiq usullarda ko`mir qazib olinadi. 1961 yilda Angren ko`mir konida yer osti gazogeneratorlarida ko`mirni yuqori bosimdagi havo oqimi yordamida energetik gazga aylantiradigan "Yerostigaz" stantsiyasi qurilgan. Mamlakat xalq xo`jaligining ko`mirga bo`lgan ehtiyoji hamisha katta. Biroq, mavjud ko`mir zahiralarining yildan-yilga kamayib ketishi ko`mir qazib olish darajasiga ham salbiy ta`sir ko`rsatmoqda. Masalan, mamlakatda 1990 yilda salkam 6,4 mln. tonna ko`mir qazib olingan bo`lsa, endilikda uning hajmi ikki marta pasayib ketdi. Angren va Yangi Angren IESlaning to`la ko`mirga o`tkazilishi bilan mamlakatning ko`mirga bo`lgan yillik ehtiyoji 8-9 mln. tonnaga yetdi. Bunday ehtiyojni qondirish Boysun tumanida topilgan To`da toshko`mir konini tezroq ishga tushirishni taqozo qiladi.O`zbekistondagi ikkinchi kon Surxondaryo viloyatining tog`li qismidagi yuqori sifatli Sharg`un toshko`mir konidir. Kon dengiz satnidan 600-800 m. balandlikda yura davri yotqiziqlari orasida joylashgan. Ko`mir qatlamlarining o`rtacha qalinligi 4,5 m, ba`zilarining qalinligi 12,0 m ga yetadi. Geolog E. A. Repman tomonidan 1941 yilda topilgan Sharg`un konidan 1958 yildan buyon toshko`mir qazib olinadi. Uning sifat va issiqlik quvvati Donbass, Kuzbass va Qarag`anda havzalari ko`miridan qolishmaydi. U Angren ko`miriga nisbatan ikki marta ko`p issiqlik beradi. 1963 yilda Sharg`un ko`miri asosida Markaziy Osiyoda birinchi marta briket (g`isht shaklida iskanjalangan) fabrikasi qurildi. Bu fabrika kuniga 160 ming tonna briket tayyorlab berish quvvatiga ega. Shaxtyorlar shahri Sharg`undan kongacha 18 kilometr osma sim yo`li o`tgan. Bu yo`lga o`rnatilgan har bir vagonetka 1 tonna ko`mirga mo`ljallangan. Sutka mobaynida osma yo`l orqali ko`mir shaxtadan briket fabrikasiga 7 ming tonnagacha tashiladi. Surxondaryoning tog`li Boysun tumanida ham yuqori quvvatli toshko`mir koni ishga tushirilgan. Boysun ko`mir konining aniqlangan zahirasi 28,7 mln t. ga teng. Ko`mir konining yillik ko`mir qazib olish quvvati 500 ming t. 1983 yilda ishga tushirilgan ushbu kondan yiliga 35-50 ming t. ko`mir qazib olinmoqda. Boysun ko`mir koni dengiz sathidan 1246 m. balandlikda joylashgan.