O‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jalik vazirligi

Umuman, sutni sovitish - uni konservalash usullaridan biri hisoblanadi. Boshqa usullarga ko'ra, barcha xo'jaliklar uchun bu juda qulay va majburiy hisoblanadi. Sutni sovitish ishlari barcha fermalarda, asosan, ikki xil - oddiy sovitish va turli tipdagi issiqlik almashuvi apparatlari yordamida bo'lgan usulda olib boriladi.
Oddiy sovitish usulida miqdori jihatidan uncha ko‘p bo'lmagan sutlar sovitiladi. Bunda maxsus, atrofi taxta, temir yoki beton devorli, ichida suvi va muzi yetarli bo'lgan hovuzlardan foydalaniladi. Lekin bunda sut dg'zi zich berkitilgan maxsus idishlar (flyagalar)ga solingan holda qisqa vaqt ichida jo'natish maqsadida shu hovuzlarga solib qo'yiladi.
Sut sovitish hovuzining devorlari o'zidan issiqlik o'tkazmaydigan bo'lishi kerak. Hovuzning chuqurligi taxminan 60 mm, kengligi 760 mm bo'lishi mumkin. Bunda flyagalar ikki qator joylashtiriladi. Hovuzdagi flyagalarning ostki qismi jarohatlanmasligi va undagi sutning yaxshi sovishi uchun flyaga ostiga taxtadan yasalgan katakli moslamalar to'shaladi. Bunda suv flyaga tagida ham bemalol harakatlanadi va sutni yaxshi sovitish imkoni yaratiladi. Hovuz suvini almashtirib turishga ham e'tibor kuchaytirilishi lozim. Suv harorati 2°-4°C dan ko'tarilishi bilan unga muz solinishi lozim. Shu usulda sutni 3-5°C da saqlash mumkin. Bunday imkoni bo'lmagan xo'jaliklarda hovuzdagi sut taxminan 13-15°C sovitiladi.
So'nggi yillarda ayrim xo'jaliklarda issiqlik almashtirish yo'li bilan sut sovituvchi agregatlar va tank (sovutgich idish)lardan foydalanishga alohida e'tibor berilmoqda. Bunda asosiy sut sovituvchi agent sifatida «Freon-12» va «metilxlorid» gazlaridan foydalaniladi. Bu to'g'rida mukammal ma'lumotlar maxsus adabiyotlarda berilgan.

1. 
   Seksiyali sovitgichlar. Uncha yirik bo'lmagan sut-tovar fermalarida ko‘p vaqt bir seksiyali- trubali sovutgichlardan foydalaniladi. Bu sovutgich bir qancha qator gorizontal trubalardan tashkil to‘gan bo'lib, ularning ikki yon qismi kollektorlarga birlashtirilgandir.
   

Bu sovitgichning ishlash usuli quyidagicha: sut sut tarqatgich qismiga qo'shilgach, shu tarqatgichning tag qismidagi oralig'i 10-20 mm bo'lgan, diametri 1,5-2,5 mm li teshiklardan sut yo'naltiriladi. Qator gorizontal trubalar yuzasidan sut bir tekis sovigan holda pastga sut yig'ib oluvchi qismiga tushadi va undan esa tashqariga chiqariladi. Sut naylar yuzasida harakat qilar ekan, ostki jo'mrakdan sovuq suv yuboriladi va u sutni sovitadi. Ikki kollektor o'rtasidagi naylar ilonizi ko'rinishga ega bo'lib, undan suv sutning harakatiga qarshi yo'naltiriladi.
Sut yetishtiradigan ayrim xo'jaliklarda ikki seksiyali suv bilan sovitiladigan sovitgichlardan foydalaniladi. Bunda sovitgichning ustki seksiyasi vodoprovod suvi bilan, ostki seksiyasi esa namakob yoki muz aralashtirilgan suv bilan sovitiladi. Ba'zan ostki seksiya sovitgich qurilmasi yordamida sovitiladi. Sunday sistema sutni deyarli nol darajada sovita oladi va sovuqlikni iqtisod qilishga moslashgan bo'ladi.

2.