O’zbekiston respublikasi qishloq xo’jaligi vazirligi

2.5. Hasharotlarga qarshi biologik kurashda virusli preparatlar

Entomopatogen viruslar preparatlari. Virus preparatlari (virin- lar) bakuloviruslar asosida ishlab chiqariladi. Bu guruh entomopatogen viruslarning yuqori spetsifikligi tufayli ularning ta’siri muayyan zararkunandaga afzalroq bo’lib, odatda hasharotning nomi virus preparatini aks ettiradi.

Virin- TIKE (ENSh) Rossiyaning dastlabki virus preparati bo’lib, E.V. Orlovskaya tomonidan tengsiz ipak qurti yadro poliedrozi virus asosida ga Bakpreparat BITI va BO’HQI bilan birgalikda yaratilgan. Preparat virusning 50 % glitserindagi quyuq, och- qo’ng’ir tusli suspenziyasidir. Titri kamida 4 mlrd. poliedr/ml. Tengsiz ipak qurtlariga qarshi suyuq preparat shaklida qo’llaniladi. Saqlanish muddati 0- 15 C hararotda 1 yil, 26 C haroratda esa 2 hafta. Tengsiz ipak qurti tarqalgan manbaalardagi mevali bog’ va o’rmonlarda har bir daraxtda zararkunandaning 0,5- 2 tuxum to’pi bo’lganda preparatni 0,2 l/ga me’yorida purkash tavsiya etiladi.

Virin- KTE (EKS). E.V.Orlovskaya tomonidan yadro poliedrozi eksperimental virusi shtammi asosida bakterial preparatlar BITI tomonidan karam tunlamiga qarshi yaratilgan. Preparat suyuq holda va kukun shalkida ishlab chiqilgan. Titri 1 mlrd. poliedr/ml. 0- 15 C haroratda saqlanish muddati 1 yil, 26 C da esa 2 hafta. Karam va boshqa sabzavot ekinlarida karam tunlamining 1- 2 yoshdagi qurtlariga qarshi 0,1- 0,15 l,kg/ga me’yorida purkash tavsiya etilgan.

Virin- OQG (GyaP). Olma qurti (mevaxo’ri) ga qarshi kurashda foydalaniladi. Belorussiya o’simliklarni himoya qilish ITI, BO’XQI (VIZR) bilan birgalikda olma qurti granulyoz virusi asosida suyuq preparat shaklida tayyorlangan. Preparatning titri 1 ml da kamida 3 mlrd. granulalardan iborat. O’simliklar vegetatsiyasi davomida, zararkunanda tuxumdan ommaviy ochib chiqish davrida, olmaga 5- 6 kun oralatib 2- 3 marta purkaladi. Ishlov me’yori 0,3 l/ga.

Virus preparatlarining afzalliklariga qaramasdan, ular ayrim kamchiliklardan xoli emas, bu esa ularni qo’llashni chegaralaydi. Shuning uchun bu kamchiliklarni bartaraf etish zarur. Jumaladan, uzoq inkubatsion davrni qisqartirish hamda virus preparatlarining samaradorligi va barqarorligini ta’minlash talab qilinadi. Bu kamchiliklarni preparatlarni faollashtiruvchi qo’shimcha moddalardan foydalanish orqali bartaraf qilish mumkin. Faollashtiruvchi komponentli virusli insektitsidlar neovirinlar deb nomlanadigan bo’ldi.

Xulosa

1. 
   Osimliklarni biologik himoya qilish uchun hozirgi zamonaviy usullardan biri bu mikroorganizmlardan tayyorlangan preparatlardan keng qo’llanilmoqda. Qishloq xo’jaligida asosan mikrobiopreparatlarning ahamiyati juda katta hisoblanadi. Zararkunanda hasharotlarga qarshi kurashda, mikrobiologik preparatlar bakteriyalar, viruslar va zamburug’lar asosida yaratiladi.
   
2. 
   Hozirgi vaqtda sanoat asosida 30 ga yaqin bakterial preparatlar ishlab chiqarish yo’lga qo’yilgan, bunda batsillyus tyuringienzis guruhiga mansub kristall hosil qiluvchi sporali bakteriyalarning turli xil variatsiyalari asos qilib olingan.
   
3. 
   Bugungi kunda paxtachilikda dendrobatsillin preparati keng qollaniladi. Bu preparat sporali kristall hosil qiluvchi, kulrang kukun bolib, asosan sporalar va inert to’dirgichlardan tashkil topgan. Qishloq xojalik ekinlari zararkunandalari hisoblangan tangachaqanotlilardan karam kuyasi, karam
   

oq kapalagi va boshqa zararkunandalarga qarshi ham qollaniladi. Lepidotsid preparati spora va kristallari asosida yaratilgan. Asosan bu preparat gozaning kosak qurtiga qarshi qollaniladi.

4. 
   Zamburuglar bolgan biopreparatlar keng doirada tasir etish xususiyatiga egadir. Ular zararkunanadalarga kontakt tasir etadi, shuning uchun soruvchi zararkunandalarni va zararli hasharotlarning oziqlanmaydigan fazalarini ham shikastlaydi. Zamburug’ preparatlari hasharotlar, kanalar va nematodalarga qarshi ishlatiladi.
   
5. 
   Mamlakatimizda osimliklarni zararkunandalariga qarshi kurashda virusli preparatlardan ha keng qollaniladi. Virus preparatlari bakuloviruslar asosida ishlab chiqariladi. Bu guruh entomopatogen viruslarning yuqori spetsifikligi tufayli ularning tasiri muayyan zararkunandaga afzalroq bolib, odatda hasharotning nomi virus preparatini aks ettiradi.
   

Foydalangan adabiyotlar

1. Hamroyev A.Sh., Nasriddinov K. Osimliklarni biologik himoya qilish.-Toshkent, 2003y.

2. Xojayev Sh.T., Xolmurodov E.A. Entomologiya, qishloq xo’jalik ekinlarini himoya qilish va agrotoksikologiya asalari Toshkent 2014y.

3. Xamrayev A.Sh., Xasanov B.A., Sulaymonov B.A. Osimliklarni biologik himoya qilish vositalar Toshkent 2012y.

4. Toreniyazov E.Sh., Xojayev Sh.T., Xolmuradov E.A. Osimliklarni himoya qilish.- Toshkent: Navroz, 2018y.