O’zbekiston respublikasi qishloq xo’jaligi vazirligi

2.2. Zararkunanda hasharotlarga qarshi bakterial preparatlar

Hozirgi vaqtda sanoat asosida 30 ga yaqin bakterial preparatlar ishlab chiqarish yo’lga qo’yilgan, bunda batsillyus tyuringienzis guruhiga mansub kristall hosil qiluvchi, sporali bakteriyalarning turli xil variatsiyalari asos qilib olingan. Ularning boshlang’ich sof qismi mazkur bakteriyalarning spora- kristall kompleksida, ba’zi hollarda esa issiqlikka chidamli, suvda eruvchan ekzotoksin (masalan, bitoksibatsillin) dan iboratdir. Sporali va entomopatogen bakteriyalarining ekzo va endotok sinlardan iborat kristall qo’shimalari bakterial preparatlarning asosiy ta’sir etuvchi moddasi hisoblanadi. Tarkibida sporalar va bakteriya kristallaridan tashqari toksin ham bo’ladigan preparatlar tangachaqanotlilarning qurtlarigagina emas, balki ba’zi turlardagi qo’ng’iz lichinkalari, o’simlik bitlari va o’rgimchakkanalarga ham ta’sir qiladi. Preparatlar quruq yoki ho’llanadigan kukin holida chiqariladi. Ular 1 gr preparatdagi miqdori (har 1 grammda milliard spora bilan ifodalanadigan titr) jihatidan hamda biologik insektitsid aktivligi (har 1 grammida aktiv birlik – EA gr bilan ifodalanishi) bilan ham farqlanadi.

Preparat ta’siri u bilan ishlangan ozuqani hasharot yeganidan keyin kuzatiladi, bunda barg shapalog’ining har ikki yuzasiga preparat suspensiyasi yaxshilab purkalishi kerak. Preparatlar asosan zararkunandaning kichik yoshdagi qurtlariga qarshi kurashda tavsiya etiladi. Hasharotlar o’la boshlashi uchinchi- beshinchi sutkada kuzatilsa, sakkizinchi- o’ninchi sutkada eng yuqori samaraga erishish mumkin. Biopreparatlar zararkunandaning keyingi nasliga ham salbiy ta’sir ko’rsatadi hasharotlarning pushtdorligi pasayadi. Preparat bilan zararlanib, o’lmay qolgan zotlar morfologik jihatdan niqsonli bo’ladi yoki qo’yilgan tuxumlardan qurtlar chiqmaydi.

Yuqoridagilarga asoslanib, batsillyus tyuringienzis (Bt) aosida tayyorlanadigan preparatlar tarkibiga qarab uch guruhiga ajaratiladi. Birinchi guruhga ega ko’p bakterial preparatlar kiritilib, ularning dastlabki ta’sir qiluvchi moddalari spora va endotoksin kristallaridan iborat; ikkinchi guruh preparatlarining spora va kristallardan tashqari termostabil P- ekzotoksini bor; uchinchi guruh preparatlar tarkibiga Bt bakteriyalari ishlab chiqaradigan va tozalangan toksinlar kiritiladi.