O‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jaligi vazirligi

HULOSA VA TAKLIFLAR
39
	FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR	40
	ILOVALAR	41
	GERBARIYLAR	46

KIRISH
O’zbekiston maydoni 448,9 ming km2. bo’lib dorivor o’simliklarga boy lekin madaniy xolda yetishtiriladigan maydonimiz 1 foizni tashkil qiladi. Mahalliy floraga mansub 4.3 mingdan ortiq o’simliklarning 750 turi dorivor hisoblanib, ulardan 112 turi ilmiy tibbiyotda foydalanish uchun ro’yxatga olingan, shundan 70 turi farmatsevtika sanoatida faol qo’llanib kelinmoqda.
Shifobaxsh oʼsimliklar insoniyatga juda qadim zamonlardan maʼlum boʼlgan. Oʼtgan asrlardan bizga shifobaxsh oʼsimliklarni taʼrifi va ularni inson salomatligini yaxshilashda qoʼllanilishiga doir koʼpgina ilmiy asarlar yetib kelgan.
O'simliklarning tibbiyotdagi o'rni 19-asrda kimyoviy tahlilni qo'llash orqali tubdan o'zgartirildi . Alkaloidlar 1806 yilda ko'knoridan morfin bilan boshlangan va 1817 yilda ipecacuanha va strychnos , sinchona daraxtidan xinin va keyin boshqa ko'plab dorivor o'simliklardan ajratib olingan. Kimyo rivojlanishi bilan dorivor o'simliklarda farmakologik faol moddalarning qo'shimcha sinflari topildi. Dorivor o'simliklardan tozalangan alkaloidlarni, shu jumladan morfinni tijorat maqsadida olish 1826 yilda Merkda boshlangan. Sintez 1853 yilda salitsil kislotasi bilan dorivor o'simlikda topilgan moddaning paydo bo'lishi boshlandi. Taxminan 19-asrning oxirlarida dorixona kayfiyati dorivor o'simliklarga qarama-qarshi bo'lib qoldi, chunki butun o'simliklar quritilganda fermentlar ko'pincha faol moddalarni, alkaloidlar va glikozidlarni o'zgartiradi. o'simlik materialidan tozalanganlarga ustunlik berila boshlandi. O'simliklardan giyohvand moddalarni topish 20-asr va 21-asrgacha muhim bo'lib qoldi, bunda yew va Madagaskar periwinkle saratoniga qarshi muhim dorilar
Uzoq vaqtlar davomida butun dunyo xalqlarining asosiy dorivor vositalari shifobaxsh oʼsimliklar xom-ashyosi asosida tayyorlanib kelingan. Shifobaxsh oʼsimliklar tarkibida biologik faol moddalar koʼp va inson organizmiga uzoq vaqt davolovchi taʼsirini oʼtkazib turadi.
Maʼlumki, dunyo miqyosida farmatsevtika korxonalarida ishlab chiqarilayotgan dori vositalarining taxminan 50% dorivor oʼsimliklar xomashyosidan tayyorlanmoqda. Аyniqsa yurak-qon tomir kasaliklarining davolashda va profilaktikasi uchun foydalaniladigan dorivor preparatlarning 77%, jigar va oshqozon-ichak kasalliklarini profilaktikasi va davolashda foydalaniladigan dorivor preparatlarning 74%, balgʼam koʼchiruvchi dorilarning 73%, qon toʼxtatuvchi dorilarning 60% dorivor oʼsimliklar xom-ashyosi asosida ishlab chiqarilmoqda.
Respublikamizda roʼyxatda oʼtgan va biokimyoviy tarkibi oʼrganilgan 600 turga yaqin yovvoyi holda oʼsadigan dorivor oʼsimliklar mavjuddir. Ularning aksariyati togʼ oʼrmonlarida tarqalgan. Ushbu dorivor oʼsimliklarning 230 turining xom-ashyosi farmatsevtika sanoati ehtiyojlari uchun tayyorlanadi, koʼpchiligi madaniylashtirilgan holda yetishtiriladi va ularning xom-ashyosi asosida 254 xilga yaqin dorivor preparatlar tayyorlanadi .
Keyingi yillarda koʼpchilik mamlakatlarda, shu jumladan, Oʼzbekiston Respublikasida ham farmatsevtika sanoatini jadallik bilan rivojlanishi kuzatilmoqda, shu sababli ham farmatsevtika korxonalarning dorivor oʼsimliklar xom-ashyosiga boʼlgan talabni keskin ortishiga sabab boʼlmoqda. Shuni taʼkidlash lozimki, tabiiy holda oʼsuvchi dorivor oʼsimliklar zaxiralarining chegaralanganligi tufayli kelgusida farmatsevtika sanoati korxonalarning dorivor oʼsimliklar xomashyosiga boʼlgan talabini qondirish, asosan, dorivor oʼsimliklar yetishtirish orqali amalga oshirilishi mumkin.
Dorivor o'simliklardan tibbiy foydalanishda kompozitsiya muammosi mavjud. Tasodifiy hududda yovvoyi o'simliklarni yig'ishda xavfli moddalar paydo bo'lishi mumkin, masalan, eng yaqin poligondan og'ir metallar. Farmakologik maqsadlarda dorivor oʻsimliklar sanoat usulida tuproq tarkibini nazorat qiluvchi maxsus uchastkalarda yetishtiriladi.
Mustaqillikning dastlabki yillaridan (1992 y) Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori bilan hozirgi vaqtda mamlakatimizda dorivor oʼsimliklar oʼstirish bilan shugʼullanuvchi “Shifobaxsh” IIChM tashkil etilib, uning tarkibida 8 ta ixtisoslashgan xoʼjaliklar tashkil qilingan. Bundan tashqari koʼplab oʼrmon xoʼjaligi tizimida, fermer va boshqa mulkchilik shaklidagi xoʼjaliklarda ham dorivor oʼsimliklarni yetishtirish va ularni xom-ashyosini birlamchi qayta ishlash yoʼlga qoʼyilgan.
Aholi salomatligini saqlash va daromadlarini oshirishda dorivor o‘simliklar yetishtirishning yutuqlari va istiqbollari
Bugungi kunda dorivor o‘simliklarga bo‘lgan qiziqish tobora ortib bormoqda, butun dunyo pandemiyasida insonlar sog‘lig‘iga alohida eʼtibor berishi, salomatlik sirlaridan xabardorligi ortishi, qarigan va surunkali kasalliklarga chalingan insonlar immun tizimini faollashtirish uchun tabiiy vositalarni afzal ko‘rishi, tabiiy vositalarning mutloq zararsizligi va foydasi ushbu sohada ilmiy tadqiqotlarga investitsiyalar hajmining va xalqaro bozorlardagi dorivor o‘simliklarga bo‘lgan talabning keskin ortishiga sabab bo‘ldi. Jumladan, 2020-yilda dunyo mamlakatlarida dorivor o‘simliklar asosidagi vositalar aylanmasi 100,9 mlrd dollarni tashkil etgan bo‘lsa, yillik o‘sish 7,2 % dan iborat bo‘lgan. O‘zbekiston tabiiy va geografik jihatdan dorivor o‘simliklarga boy hudud hisoblanib, respublikada tabiiy holda mavjud 4500 turga yaqin yuksak o‘simliklarning 1200 ga yaqini dorivorlik xususiyatiga ega.
Mamlakatimizda so‘nggi yillarda dorivor va ziravor o‘simliklarni rivojlantirishga, xususan tabiiy boyliklardan samarali va unumli foydalanishga katta ahamiyat berilmoqda. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 10-apreldagi “Yovvoyi holda o‘suvchi dorivori o‘simliklarni muxofaza qilish, madaniy holda yetishtirish, qayta ishlash va mavjud resurslardan oqilona foydalanish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4670-son qarori sohani tubdan rivojlanishining huquqiy asoslarini yaratib berdi. Ushbu qarordagi vazifalarni amalga oshirish natijasida dorivor o‘simliklarni nafaqat tabiatda yovvoyi holda terib olish, balki madaniy holda plantatsiya usulida ko‘paytirish va qayta ishlashni tashkil etish bilan shug‘ullanuvchi fermerlar va tadbirkorlar soni ham sezilarli darajada ortib bormoqda.
O‘tgan davr mobaynida 9 ta dorivor o‘simliklar yetishtirish klasterlari tashkil etilib, ular tomonidan moychechak, kovrak, limono‘t, qalampir yalpiz, qizilmiya, zaʼfaron va boshqa dorivor o‘simliklar yetishtirilmoqda. Ularning faoliyati natijasida o‘tgan 2021-yilda 4 ta xorijiy davlatga 1,7 mln AQSH dollar qiymatidagi dorivor o‘simliklar xom ashyosi va qayta ishlangan mahsulotlari eksport qilindi.
Bugun sohaga eʼtiborning ortishi hamda mavjud imkoniyatlardan oqilona foydalanish natijasida respublikada 100 dan ortiq turdagi dorivor o‘simliklarga rasmiy tibbiyotda foydalanishga ruxsat berilgan bo‘lib, ushbu dorivor o‘simliklarning asosiy qismi tabiiy holda o‘suvchi o‘simliklar tashkil etadi. Ushbu tabiiy holda o‘suvchi dorivor o‘simliklarning xomashyo zahirasi chegaralangan bo‘lib, ularni muhofaza qilish, bioekologik xususiyatlarini o‘rganish, xomashyo zahirasidan to‘g‘ri foydalanish va ko‘paytirishning ilmiy asoslangan usullarini ishlab chiqish dolzarb muammolardan biridir. Shuning uchun, O‘zbekistonda farmatsevtika sanoatining ehtiyojlarini dorivor o‘simliklar xomashyosi bilan taʼminlash, mahalliy florani yangi introdutsent o‘simlik turlari bilan boyitish va ularni yetishtirish texnologiyalarini ishlab chiqishni taqozo etmoqda. Xususan, 2020-yil boshida respublikaning barcha hududlarida jami 11,5 ming ga yer maydonida 27 turdagi dorivor o‘simliklar plantatsiyalari mavjud bo‘lgan bo‘lsa, 2021-yil davomida dorivor o‘simliklar plantatsiyalari 162 ta subyektlar tomonidan 15,8 ming ga yetkazilib, ichki va tashqi bozorlarda xaridorgir bo‘lgan 45 turdagi dorivor va ziravor o‘simliklarning 17,3 ming tonna xomashyosi yetishtirildi.
Dorivor o‘simliklar madaniy plantatsiyalarining kengayib borishi va ishlab chiqarish hajmlarining ortishi bilan birgalikda sohaning eksport salohiyati kuchaytirilmoqda. 2020-yil yakunida 29 ta xorijiy davlatga 16,0 ming tonnadan ortiq 50,0 mln AQSH dollari qiymatidagi dorivor o‘simliklar xomashyosi va qayta ishlangan mahsulotlari eksport qilingan bo‘lsa, 2021-yil yakuni bilan bu ko‘rsatkichda o‘sish kuzatilib, dunyoning 37 ta davlatlariga 55 mln dollar qiymatidagi mahsulotlar eksporti amalga oshirildi. Eksport geografiyasining AQSH va Yevropa davlatlari hisobiga ortib borishi sohaning imkoniyati katta ekanligidan dalolatdir. Shunigdek, faol qo‘llaniladigan dorivor o‘simliklar madaniy plantatsiyalarini yaratish uchun birlamchi urug‘chilikni yo‘lga qo‘yish va onalik ko‘chatzorlarini tashkil etish sohaning tub ildizi bo‘lib, bugungi kunda 16 ta subyektlar tomonidan 22 turdagi dorivor va ziravor o‘simliklar urug‘ va ko‘chatlari yetishtirilmoqda.
Aytish joizki, sohaning rivojlanib borishi barobarida aholining tabiiy dori vositalariga qiziqishi va isteʼmoli ko‘payib, xabardorligi ortib bormoqda. Bu boradagi ishlarni yana-da kuchaytirib, aholining nafaqat isteʼmol madaniyatini oshirish, balki o‘z tomorqalarida dorivor o‘simliklar yetishtirishga jalb etish, “bir mahalla – bir mahsulot” tamoyili asosida klasterlar va eksport qiluvchilar hamkorligida dorivor o‘simliklarni ekish, birlamchi qayta ishlab, ichki va tashqi bozorlarga yo‘naltirish orqali o‘z-o‘zini band qilish, aholi daromadini ko‘paytirish lozim.
Ushbu birgina o‘simlikning keng ommalashishi, pandemiya davrida aholi salomatligi uchun shifobaxsh mahsulotlar turlariga talabning ortishi, suv taqchilligi davrida qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilari uchun yuqori daromad manbai ekanligidan ko‘rinib turibdiki, dorivor o‘simliklar sohasi respublikada endi rivojlanayotgan, misli ko‘rinmas katta tabiiy zahiraga ega istiqbolli sohalardan biri bo‘lib, ushbu sohani yana-da rivojlantirish, taʼlim, ilm-fan va ishlab chiqarish integratsiyasini taʼminlash, sohaning yagona bir tizimga birlashishi zamon talabi hisoblanadi.
O‘zbekiston o‘simlik dunyosi juda boy va rang-barangdir. Cho‘l va dashtlar, tog‘lar va adirlar, pasttekisliklar va daryo deltalari yonma-yon joylashib ajoyib manzara hosil qiladi. Bu aql bovar qilmaydigan bo‘lib tuyulishi mumkin, ammo aslida Markaziy Osiyoning qo‘shni mintaqalari bilan taqqoslaganda, O‘zbekistonning tog‘laridagi maydon birligiga nisbati bo‘yicha o‘simliklar soni bir necha baravar ko‘p.
Mamlakatning boy o‘simlik dunyosida olti mingdan ortiq turli xil o‘simliklar mavjud, ular orasida dorivor o‘simliklar ham bor. Bunday o‘tlar ekologik toza bo‘lib oziq-ovqat, aromatik va farmatsevtika mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun xom ashyo sifatida ishlatiladi.
O‘simlik materiallarini kompleks qayta ishlash barcha zamonaviy qoidalarga muvofiq amalga oshiriladi, uning doirasida ishlab chiqarishning barcha xalqaro sifat standartlariga javob beradigan ekstraksiya, tozalash, konsentratsiya, standartlashtirish amalga oshiriladi.
O‘zbekistonda eng keng tarqalgan dorivor o‘simliklar rayhon (bazilik), kashnich (koriander), arpabodiyon, yalpiz, sebarga hisoblanadi. Yovvoyi o‘simliklarni tekisliklarda va tog‘larda topish mumkin, shuningdek, bozorlar va dorixonalarda sotib olish mumkin.
Mahalliy aholi bunday o‘simliklarning moʻjizaviy kuchi haqida oldindan bilishadi. Ular isteʼmol qilinadi, ziravor sifatida ovqatlarga qo‘shiladi, choy damlanadi, dori sifatida ishlatiladi, shuningdek kosmetologiya yo‘nalishida ham qo‘llaniladi. Dorixonalar va kosmetika do‘konlarida siz monoo‘tlardan, maxsus o‘simlik damlamasi, vanna uchun o‘simlik preparatlari, turli xil foydali qo‘shimchalar, efir moylari va boshqalardan xarid qilish mumkin. Har bir mahsulot tarkibida tabiiy minerallar, vitaminlar va biologik faol moddalar mavjud.
Respublikamizda yiliga oʼrtacha 850 tonna dorivor oʼsimliklar xom-ashyosi tayyorlanmoqda, uning 51% dorivor preparatlar ishlab chiqarish uchun, 42 % oziqovqat mahsulotlari ishlab chiqarish uchun va 7% texnik xom-ashyo olish uchun ishlatiladi.
Hozirgi vaqtda tibbiyotda 250 ga yaqin oʼsimliklarning mahsulotidan foydalaniladi. Shu koʼrsatilgan dorivor oʼsimliklar mahsulotining 48% yovvoyi holda oʼsadigan oʼsimliklardan, 30% turli tuproq iqlim sharoitida joylashgan xoʼjaliklarning dorivor oʼsimliklar oʼstiriladigan maydonlarida tayyorlanadi. Qolgan 22% „aralash“ guruhni tashkil qiladi, yaʼni bu guruh dorivor oʼsimliklar mahsuloti ham yovvoyi holda ham plantatsiyalarda oʼsadigan, oʼsimliklardan yigʼiladi.O’zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Botanika instituti O’zbekiston Milliy gerbariysi (TASH) fondida saqlanayotgan gerbariy namunalari tanqidiy tahlil qilinganda, O’zbekiston hududidan H.maracandicum ilk gerbariy namunalari 1921 yilda N.A. Merkulovich va uning jamoa a’zolari L.K. Yelenov, R. Fayziyev, X. Yelenev, K.Z. Zokirov tomonidan Zarafshon daryosi o’rta qismi hududi atrofidan terilganligi aniqlandi.MDH mamlakatlari doirasida V.A. Cheremushkina , A.Yu. Astashenkov , A.A. Mokin , V.M. Parxomenko , L.X. Txazaplijeva, Ye.B.
Kolegova, T.V. Leonova, Ye.M. Oleynikova, I.N. Barsukova, Ye.S. Kazansevalar o’z tadqiqotlarini o’simliklar syenopopulyasiyalari holatini baholash bo’yicha olib borgan.
I.V. Borisova va I.G. Serebryakovlar dorivor o’simliklar jamoalarini mavsumiy xayotiy shakllarini kuzatishgan, Ye.I.Lisoves Poa angustifolia L. mavsumiy fitomassasining dinamikasini [51; 98-102-b.], A.S. Shamigulova, I.V.
Suyundukov Orchis militaris L. ni syenopopulyasiya o’zgarishi dinamikasini, N.S. Lidjiyeva, S.S. Ulanova, K.V. Mashkovlar cho’ldagi o’simliklar jamoalarini mavsumiy o’zgarish dinamikasi bo’yicha ilmiy tadqiqot ishlari olib borgan.
E.Z. Mullabayev Janubiy Uralda Liliaceae va Iridaceae oilalariga mansub turlarning biologiyasi, syenopopulyasiyalarining tavsifi hamda yashash uchun qo’llaydigan taktika va strategiyalarini o’rganish bo’yicha ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirgan.
Insoniyat rivojlanishining dastlabki bosqichlarida o'simliklar nafaqat odamlar uchun oziq-ovqat manbai bo'lgan, balki odamga kasalliklardan xalos bo'lishga yordam bergan. Bizgacha yetib kelgan tibbiy risolalarning eng qadimgi [manbai 2531 kunligi koʻrsatilmagan] Shumer shahri (miloddan avvalgi 3-ming yillik) qazishmalarida topilgan. Shumer tilida 145 qatorda 15 ta retsept mavjud . Ulardan kelib chiqadiki, qadimgi Shumer tabiblari asosan xantal , archa , qarag'ay , timyan , tol kabi o'simliklardan foydalanganlar., olxo'ri , nok , anjir va boshqalarning mevalaridan turli sharbatlar tayyorlaganlar.
Adabiy manbalar eramizdan avvalgi 3000 -yillarda Ossuriya, Misr, Hindiston, Xitoyda ham dorivor oʻsimliklardan foydalanilganligidan guvohlik beradi va milodiy Eron, Gretsiya va Rimda ; O'rta asrlarda - arab mamlakatlarida , Markaziy Osiyoda, shuningdek, Ozarbayjon, Gruziya , Armaniston , Evropa mamlakatlarida dorivor o’simliklardan samarali foydalanishgan.
Qadimgi Shumerlarning madaniyati va bilimi bobilliklarga meros bo'lib , ular qizilmiya ildizi, zig'ir urug'i va boshqalardan dorivor maqsadlarda foydalanganlar. Bobilliklar quyosh nuri ba'zi o'simliklarning shifobaxsh xususiyatlariga salbiy ta'sir ko'rsatishini payqashgan, shuning uchun ular ularni soyada quritishdi va ba'zi o'tlar hatto kechasi to'plandi. O'simliklar Xitoy, Hindiston, Tibetda keng qo'llanilgan . Miloddan avvalgi 3216 yilda Xitoy imperatori Shennong tibbiyot bo'yicha "Ben-cao" ("Gerbalist") asarini yozgan bo'lib, uning muhim qismi o'simlik vositalarining tavsifiga bag'ishlangan. An'anaviy xitoy tabobati1500 dan ortiq o'simliklar ishlatilgan, eng ko'p ishlatiladigan astragalus , ginseng , zanjabil , dogwood , dolchin , Xitoy magnoliya, tok, piyoz , mandarin po’stlog’i , qizilmiya , qushqo'nmas, sarimsoq piyoz va boshqalar.
“Ayurveda” da (miloddan avvalgi I asr) paydo bo'lgan qadimgi hind tibbiyoti bugungi kunda ham qo'llanilayotgan 800 ga yaqin o’simliklardan foydalangan. IIIasrdan boshlab Hindistonda dorivor oʻsimliklar yetishtirish boshlandi.
Tibet tibbiyoti hind tibbiyotidan kelib chiqqan va Tibet tibbiyotiga oid Chjud Shi risolasida dorivor o'simliklardan foydalanish bo'yicha katta bo'lim mavjud. Tibet tibbiyoti uzoq vaqt davomida tasavvuf bilan o'ralgan edi , ammo 1898 yilda shifokor Pyotr Badmaev "Chjud Shi" ni rus tiliga tarjima qildi, Sankt-Peterburgda Tibet tibbiyoti idorasini yaratdi va Sankt-Peterburg aholisini sharqona o'tlar bilan muvaffaqiyatli davoladi. unga Mo'g'ulistondan olib kelingan . Tibet tibbiyotida 400 ga yaqin dorivor oʻsimliklardan foydalaniladi.
Avitsennaning "Tibbiyot qonunlari" kitobida 900 ga yaqin o'simliklarning tavsiflari va foydalanishlari keltirilgan.
Rasmiy dorivor oʻsimliklar - xomashyosi respublikada dori vositalari ishlab chiqarishga ruxsat etilgan oʻsimliklar. Ushbu turdagi dorivor o'simlik materiallari Rossiya Federatsiyasining dori vositalarining davlat reestriga kiritilgan .
Farmakopeyaviy dorivor oʻsimliklar rasmiy oʻsimliklar boʻlib, dorivor oʻsimlik xomashyosiga qoʻyiladigan sifat talablari Davlat farmakopeyasi yoki xalqaro farmakopeyaning tegishli moddasida belgilangan. Dorivor o'simliklar va dorivor o'simlik xom ashyolari farmatsevtika fanining yo'nalishlaridan biri bo'lgan Farmakognoziyani o'rganmoqda .
An'anaviy tibbiyotning dorivor o'simliklari eng keng toifaga kiradi, undagi o'simliklarning aksariyati nisbatan kam tavsiflangan va ulardan foydalanish samaradorligi to'g'risidagi ma'lumotlar zamonaviy farmakologiya yordamida zarur tekshiruvdan o'tmagan. Biroq, ushbu guruhdagi ko'plab o'simliklar tibbiy yordam mavjud bo'lmagan yoki juda qimmat bo'lgan mamlakatlarda faol qo'llaniladi.
Dorivor o'tlar dorivor xususiyatlarga ega bo'lgan kamida bitta moddani o'z ichiga oladi. Ushbu modda yoki moddalar ko'pincha o'simlikning to'qimalari va qismlari bo'ylab notekis taqsimlanadi. Shuning uchun, dorivor o'tlarni yig'ishda siz foydali elementlarning qayerda to'planganligini va o'simlik rivojlanishining qaysi davrida ularning konsentratsiyasi maksimal ekanligini bilishingiz kerak.
Dorivor o'simliklar xomashyosidan foydalanishning asosiy yo'llari: ichki va tashqi foydalanish uchun dori vositalarini ishlab chiqarish.
Ichkarida suv ekstraktlari qo'llaniladi: infuzion , damlama , suv-spirtli, dorivor o'simlik materiallaridan yoki to'lovlardan yog 'ekstraktlari (damlamalari, ekstraktlari). Sharbat rasmiy o'simliklarning suvli yangi qismlaridan olinadi. Kamdan-kam hollarda quritilgan dorivor o'simlik xom ashyosidan dori kukuni qo'llaniladi.
Tashqi foydalanish uchun ishlatiladi: o'simlik vannasi , tanani o'rash , loson , kompres.
Rasmiy o'simliklardan dorivor o'simlik materiallarining turli morfologik guruhlari olinadi: o't, gullar, barglar, ildizpoyalari, ildizlari, mevalari, urug'lari, qobig'i, kurtaklari va boshqalar.
Shifokorlar va farmatsevtlarning maxsus sinfi paydo bo'lishi bilan dorivor o'simliklar haqidagi bilimlar rasmiylashtirildi. Dorivor o'simliklar to'g'risidagi ma'lumotlar va dorivor xom ashyoga qo'yiladigan talablar farmakopeyalarda berila boshlandi .
Birinchi ruscha "Dorivor o'tlarni bilish bo'yicha qo'llanma" 1781 yilda Andrey Bolotov tomonidan tuzilgan.
Hozirgi vaqtda tibbiyot va farmatsevtika institutlarining o'quv rejasida farmakognoziya kursi mavjud .
Xalq tabobatida norasmiy dorivor o'simliklar ham qo'llaniladi, ularning assortimenti aniq chegaralarga ega emas va har bir muallif o'zi uchun dorivor o'simliklarga tegishli bo'lgan mezonlarni belgilaydi.MDX florasining boyligi (20 mingdan ortik o’simliklar turi), uning kuplab dorivor o’simliklarga ega bo’lgan keng changalzor territoriyasida va har-xil tumanlarning juda katta ahamiyatga alkaloid va yurak glikozidlar ega. Bizning mamlakatimizning meditsina amaliyotida 97 tabiiy birikma, ulardan 49 ‘alkaloidlar va 48 yurak glikozidlar qo’llanilmoqda. Fitoximik ishlab chikarish texnologiyasi anchagina murakkab, tez-tez ko’p bosqichli.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 10 apreldagi ‘’Yovvoyi xolda o’suvchi dorivor o’simliklarni muhofaza qilish, madaniy holda yetishtirish, qayta ishlash va mavjud resurslardan oqilona foydalanish chora-tadbirlari to’g’risida’’gi PQ-4670- sonli qarorida dorivor o’simliklarni chuqur qayta ishalsh va qo’shimcha qiymat zanjirini yaratish masalasiga alohida e’tibor qaratilgan.