O’zbekiston respublikasi qishloq xo’jaligi vazirligi

3.Hozirgi zamon xalqaro munosabatlarining asosiy yo‘nalishlari.
Davlat va huquq nazariyasida «huquq. manbalari» atamasi ikki ma’noda — moddiy va formal ma’noda qo‘llaniladi. Moddiy manbalar deganda jamiyat hayotining moddiy shart-sharoitlari tushuniladi. Huquqning formal manbalari — huquq normalari o‘z ifodasini topadigan shaklini anglatadi. Faqat huquqning formal manbalari yuridik kategoriya hisoblanadi va yuridik fanning, shu jumladan, xalqaro huquq fanining 0rganish predmeti hisoblanadi.
«Huquq. manbalari» — davlat va huquq nazariyasi tomonidan ishlab chiqilgan va umuman huquqqa taalluqli bo‘lgan, ya’ni milliy huquqda ham, xalqaro huquqda ham tegishli bo‘lgan tushunchadir. Yuridik ma’noda huquq. manbai xulq-atvor qoidalarini ifodalovchi va yurish-turish qoidalariga huquqiy norma tusini beruvchi shakl hisoblanadi. Mazkur tushuncha ikki elementdan tashkil topadi:
birinchidan, yuridik ahamiyatga ega bo‘lgan xatgi-harakat qoidalari muayyan shaklda ifodalanishi kerak;
ikkinchidan, bunday shakl mazkur qoidalarni huquqiy norma sifatida e’tirof etish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Manbalaridan kelib chiqqan holda xalqaro huquqning o‘ziga hoslik tomonlari quyidagilardan iborat:
Birinchidan, xalqaro huquq. normalari uning subyektlari tomonidan tegishli xatti-harakatlar bo‘yicha va ularga xalqaro-huquqiy norma tusini berish xususida o‘rtadagi o‘zaro kelishuvni mustahkamlaydi. Normalarni belgilovchi bunday kelishuvga subyektlarning irodasini muvofiqlashtirish yo‘li bilan erishiladi va shu bilan ularning umumiy hohish-irodasini ifodalaydi. Shu bois, bunday kelishuv shakli mazkur xalqaro-huquqiy normaning manbai hisoblanadi.
Ikkinchidan, xalqaro-huquqiy normani unda ko‘rsatilgan subyektning subyektiv huquqiga har doim boshqa subyektning tegishli subyektiv majburiyati qarama-qarshi turishi (milliy huquqdan farqli ravishda) xarakterlaydi. Shuning uchun xalqaro huquqning manbalari to‘g‘risida gap ketganda xalqaro-huquqiy munosabatlarning potensial yoki real ishtirokchilarining subyektiv huquq. manbai yoki subyektiv majburiyat manbai to‘g‘risida gapirish mumkin.
Uchinchidan, subyektiv xalqaro-huquqiy majburiyatlar ko‘p marotaba qo‘llashga mo‘ljallangan(umumiy xatti-harakat) normalarda va individual, qandaydir bir martalik vaziyatda yoki juda kam uchraydigan vaziyatlarda (masalan, qarz yoki kredit berish to‘g‘risidagi majburiyat, o‘z hududida harbiy samolyotlarning qo‘nishiga ruxsat berish, o‘z hududida yuqolganlarning qidiruv ishlarini olib borishga ruxsat berish, muayyan ishlar bo‘yicha xalqaro arbitraj yoki sud qarorlariga bo‘ysunish) qo‘llaniladigan normalarda aks ettirilishini hisobga olish lozim