O’zbekiston respublikasi qishloq xo’jaligi vazirligi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI QISHLOQ XO’JALIGI VAZIRLIGI

ToshDAU TERMIZ FILIALI
TERMIZ T - 2020
AGROBIOLOGIYA FAKULTETI
O’SIMLIKLAR HIMOYASI, AGROKIMYO VA AGROTUPROQSHUNOSLIK KAFEDRASI
AGROKIMYO VA TUPROQSHUNOSLIK FANIDAN
Maruza: O’SIMLIKLARNING KIMYOVIY TARKIBI
VA OZIQLANISHI
Tayanch iboralar: agrokimyo fani, fan uslublari, dehqonchilikni kimyolashtirish, oziqa, o’g’it, o’git qo’llash, qo’shimcha hosil.
2-MAVZU. O’SIMLIKLARNING KIMYOVIY TARKIBI
VA OZIQLANISHI
Reja:
1. O’simliklar tarkibida suv va organik moddalar miqdori.
2. O’simlik tarkibidagi mineral moddalar miqdori makro va mikroelementlar.
3. O’simliklarning sifatiy kimyoviy tarkibi. Oziqa elementlarni o’simlik hayotida ahamiyati
4. O’simliklar tomonidan oziqa moddalarini olib chiqilishi, tabiatda moddalar aylanishi va balansi. O’simliklar hayotida ayrim elementlarning ahamiyati.
1. O’simliklar tarkibida suv va organik moddalar miqdori.
O’simliklarni kimyoviy tarkibi va hosil sifati o’simlik tarkibida suv hamda organik va mineral birikmalardan tashkil topgan quruq moddalar miqdoriga bog’liq. Ko’pchilik qishloq xo’jalik ekinlarining vegetativ organlaridagi suv miqdori 70-95 foizni tashkil etsa, bu ko’rsatgich ularning urug’larida 5 dan to 15 foizgacha bo’lishi mumkin. O’simlikdagi quruq modda bilan suvning nisbati doimo bir xil bo’lmaydi u o’simlik biologiyasiga, yoshiga va yetishtirilgan sharoitiga qarab o’zgaradi. Donli ekinlar donida 85-88 foiz quruq modda va 12-15 foiz suv bo’lsa, pomidor va bodringda 4-8 foiz quruq modda, 92-96 foiz suv, ildizmevalarda esa bu ko’rsatgichlar mos ravishda 20-25 va 75-80 ni tashkil etadi.
Qishloq xo’jaligida yetishtirilayotgan o’simliklar quruq moddasining 90-95 foizi organik birikmalar – oqsillar va boshqa azotli moddalar, uglevodlar (qandlar, kraxmal, kletchatka, sellyuloza, pektin moddalar) va yog’lardan, hamda turli xil mineral birikmalardan iborat. O’simlik quruq moddasining tarkibi quyidagicha: C- 45, O- 42, N-6,5 H-1,5 kul elementlari esa 5 foizni tashkil etadi.
Qishloq xo’jalik ekinlari hosilining sifati uning tarkibidagi organik va mineral birikmalarning qanday miqdorda bo’lishi bilan belgilanadi. Qand lavlagining sifati uning tarkibidagi qand miqdori bilan dukkakli ekinlarda esa to’plangan oqsil bilan baholanadi.

Ekin turi	Suv	Oqsil	Xom protein	Yog’lar	Kraxmal qand va boshqa uglevodlar	Kletchatka	Kul
Bug’doy (don)	14	14	15	2,0	65	2,5	1,7
Javdar (don)	14	12	13	2,068	2,3	1,6	1,6
Arpa (don)	13	9	10	2,265	5,5	3,0	3,0
Makkajo’xori	15	9	10	4,766	2,0	1,5	1,5
No’xat (don)	13	20	23	1,553	5,4	2,5	2,5
Loviya (don)	13	18	20	1,258	4,0	3,0	3,0
Soya (don)	11	29	34	16,1	27	7,0	3,5
Kartoshka	78	1,3	2,0	0,117	0,8	1,0	1,0
Qand lavlagi	75	1,0	1,6	0,219	1,4	0,8	0,8
G’o’za	80	1,0	6,0	8,514	35,0	5,5	5,5