O’zbekiston respublikasi qishloq xo’jaligi vazirligi toshkent davlat agrar universiteti

5-jadval
Kreditorlik qarzlarining aylanuvchanligi tahlili

Ko‘rsatkichlar	Yillar		Farqi (+;-)
	2019 yil	2020 yil
1	2	3	4
1. Jami kreditorlik qarzlari(qisqa muddatli), ming so‘m	4266176.250	4254517.510	-11658.740
2.Sotilgan mahsulot (ish, xizmat)lar tannarxi, ming so‘m	27211452.870	11894629.710	-15316823.160
3. majburiyatlar jami, ming so‘m	5256045.860	4922119.160	-333926.700
4. Muddat o‘tgan kreditorlik qarzlari, ming so‘m	-	-	-
5. Kreditorlik qarzlarining aylanish koeffitsienti (2/1)	6,4	2.8	-3,6
6. Kreditorlik qarzlarining aylanish davri, kun hisobida (1x360/2)	56	129	+73
7. Majburiyatlar tarkibida kreditorlik qarzlari ulushi, % (1/3x100)	81,2	86,4	+5,2

Jadvaldan ko‘rinib turibdiki “SADAQAYRAG‘OCH”MCHJ ni 2019 yili jami kreditorlik qarzi 4 266 176 250 so‘mni tashkil qilgan bo‘lsa 2020 yil bu ko‘rsatkich 11 658 740 so‘mga kamayib 4 254 517 510 so‘mni tashkil qilgan..
Sotilgan mahsulot (ish, xizmat)lar tannarxi esa 2019 yil 27 211 452 870 so‘mni tashkil qilgan bo‘lsa, 2020 yil 11 894 629 710 so‘mni tashkil qilib, 15 316 823 160 so‘mga kamaygan.
Jami majburiyatlar 2019-yil 5 256 045 860 ni tashkil qilgan bo‘lsa, 2020-yil 333 926 700 so‘mga kamayib 4 922 119 160 so‘mni tashkil qilgan. Muddati o‘tgan kreditorlik qarzi yo‘q.
Korxonada kreditorlik qarzlarining aylanish koeffitsiyenti o‘tgan yili 6.4 koeffitsiyentni tashkil qilgan bo‘lsa, bu koeffitsiyent hisobot yilida 2.8 koeffitsiyentga tengligini ya’ni, 3.6 koeffitsiyentga pasayganini ko‘rish mumkin. Kreditorlik qarzlarining aylanish davri, kun hisobida esa 2019 yil 56 kunni tashkil qilgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich 2020 yilga kelib 73 kunga ko‘payib 129 kunga yetgan.
Majburiyatlar tarkibida kreditorlik qarzlarining ulushi 2019-yil 81.2% ni tashkil qilgan bo‘lsa, 2020 yil bu ko‘rsatkich 86.4% ga ya’ni 5.2% ga oshgan.
Yuqoridagi ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki kreditorlik qarzlari aylanishi sekinlashyapti. Oldin kreditorlik qarzlarini o‘rtacha 56 kunda to‘lab bergan bo‘lsa, horizda bu 129 kunni tashkil qiladi. Keditorlik qarzi jami majburiyatlar tarkibida ham oshib bormoqda. Bunday natijalarni xo‘jalik yurituvchi subyekt uchun salbiy holat deb baholash mumkin.
Kreditorlik qarzlarining aylanish koeffitsiyentining o‘zgarishiga yuqoridagi 6-jadvalda keltirilgan aniqlash tartibiga ko‘ra ikki omil ta’sir ko‘rsatadi. Ya’ni:

• 
  mahsulot (ish, xizmat)lar sotishdan olingan sof tushum summasining o‘zgarishi;
  
• 
  kreitorlik qarzlari summasining o‘zgarishi.
  

Ushbu omillarning kreditorlik qarzlari aylanish koeffitsiyentiga ta’sirini “Qayta hisoblash” usuli orqali tahlil qilib o‘rganish mumkin. Buning uchun shartli aylanish koeffitsiyentini aniqlab olish lozim. Uni aniqlash uchun hisobot yilidagi sotilgan mahsulot (ish, xizmat) lar tannarxini (IT) o‘tgan yildagi kreditorlik qarzlariga (KQ) bo‘lish kerak:
Ka_sh = IT₁ / KQ₀ = 11894629710 / 4266176250 = 2.79
Xuddi shunday tartibda kreditorlik qarzlarining ham shartli aylanish davri aniqlab olinadi.
Da_sh=KQ₁ x360/IT₀=4254517510x360/27211452870=56.3
Mazkur bog‘lanish ko‘rsatkichlari aniqlangandan so‘ng, ularning o‘zgarishi va omillar ta’siri quyidagicha aniqlanadi (6-jadval).