O`zbekiston respublikasi qishloq va suv xo`jaligi vazirligi

 
 
 

---

28 
4-жадвал
Zig`irning farqli nav belgilari 
 
Nav qaysi 
usulda 
yaratilgan, 
qachon 
ekishga 
tavsiya 
etilgan
O`simlik 
bo`yi, 
sm.
Tupla-
shi 
Poyasi 
uzunligi, 
sm.
Gul. 
rangi 
Ko`sak-
cha, 
ichida 
tusiq bor 
yo 
yuqligi 
Urug`. 
rangi 
Urug`. 
yirik 
ligi 
1000 
ta 
urug` 
og`ir- 
ligi. g 
O`suv 
davri. 
kun. 
Urug`dagi 
yog` miq-
dori, %. 
qulla-
nilishi, 
yog 
yoki 
tola 
olini-
shi
Kasal-
liklarga 
chidam-
liligi 
qaysi 
minta-
qada 
ekish 
tavsiya 
etilgan
 
 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
13 
14 
15 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

29 
Mavzu: Kanakunjutning morfobiologik hususiyatlari va navlarining farqli
belgilari 
 
Reja: 
1. Kanakunjutning axamiyati va ekilish tarixi. 
2. Botanik ta’rifi va biologik xususiyatlari. 
3. Kanakunjut navlarining qimmatli xo’jalik belgilari. 
4. Kanakunjut kasalliklari. 
5. O`zbekistonda ekish uchun tavsiya etilgan kanakunjut navlarining tavsifi. 
Tayanch iboralar: 
kanakunjut, texnik moy, alkaloid, ko’sakchasi chatnaydi, bir 
yillik, ko’p yillik, past bo’yli, baland bo’yli, ko’sakchasi tikonli.
Darsga kerakli o’quv vositalari:
rangli plakatlar, jadvallar, kanakunjutning ko’sakchasi, urug’lardan namunalar, 
slaydlar, kadoskop. 
Foydalaniladigan adabiyotlar: 
1. Abdukarimov D.T. – «Dala ekinlar xususiy seleksiyasi» 
Toshkent. 2007 
2. Yormatova D, Xushvaktova X.S. – «Moyli ekinlar» «Zarafshon nashriyoti» 2008. 
3. Moshkina V.A. – M. Kolos. 1980. 352 s. 
4. Texnichiskiy kulturi. – M. Agropromizdat 1986.
5. Oripov R., Xalilov N.X. – O`simlikshunoslik. Toshkent 2007. 
6. [e-mail] – Sorta kleshevini. 
Asosiy tushunchalar
1 savol.
Kanakunjut urug’ida 47 -59 % qurimaydigan moy saqlaydi. Urug’ida 
moy ikki xil usulda issiq va sovuq preslash yo`li bilan ajratib olinadi. Kanakunjut 
urug’lari avval qizdirilib keyin shuvalansa, texnika maqsadlarida ishlatiladigan moy 
olinadi. Urug’ni sovuq holda zichlab siqish yo`li bilan kastor moy olinadi. Bugungi 
kunda texnika taraqqiy etgan mamlakatlarda kastor moyi qimmatbaho xom ashyo 
hisoblanadi. Uning moyi boshqa o’simlik moylaridan tarkibi va hossalari bo’yicha 
katta farq qiladi. U benzinda kam eriydi. 12-18 C0 haroratda ham qotib qolmaydi. 
Kanakunjutning moyidan olif tayyorlansa, u olifning saqlanish muddati 4 yilga boradi. 
Oddiy oliflar esa bor yoьg’i bir yarim yilda saqlanuvchanligini yoьqotadi. Bundan 
tashqari undan plasmasa buyumlar olishda foydalaniladi. Kanakunjut Shimoliy 
Kavkaz va Ukrainaning janubiy viloyatlarida yaxshi hosil beradi. Janubiy Qozog’iston 
va Markaziy Osiyo Respublikalarida ham yuqori hosil beradi. Bu o’simlik issiq 
joylarda yaxshi o’sib, sug’oriladigan mintaqalarida undan gektariga 18-33 
sentnergacha hosil olsa bo’ladi. Kankunjutning kelib chiqish va tarqalishiga oid 
maьlumotlar quyidagilardan iborat. O’simliklarning kelib chiqishini markazlarini ko’p 
o’rgangan olim Dekandolning fikricha “Mestoproizxojdeniye kulturi rasteniye” 
kitobida kanakunjut Afrikada kelib chiqqan. Afrika qitьasida bu o’simlikning turli 
xillarini uchratish mumkin. Masalan, Hind okeani qirg’oqlarida uning daraxsimon (5-
10 m balandlikdagi) yirik mevali turlari o’sadi. Kanakunjut Afrikadan Osiyoga, undan 

---

30 
Yevropaga va undan Amerika qitasiga tarqaladi. Hozirgi kunda kanakunjut yer yuzida 
hamma joyda uchraydi. I.A.Minkeyyevichning 1952- yil kitobida Turkistonda 
mahalliy tabiblar uning urug’idan juda oldindan dori-darmonlar tayyorlashganlar. 
Kanakunjut O’zbekistonda 1930-1935 yillarda ekilgan. Bundan tashqari 1974-1975 
yillarda Samarqand va Qashqadaryo viloyatlarida Butun Rossiya moyli ekinlar ilmiy 
tadqiqot institutining navlari ekilgan bo’lib, bizning sharoitda yuqori hosil berishi 
isbotlangan. Biroq, hosilni yig’ishtirish uchun kombaynlarning bo’lmaganliklari 
tufayli 
keyingi 
yilarda 
ekilmagan. 
Kanakunjut 
moyi 
raketasozlikda, 
samoliyotsozlikda, kemasozlikda eng yaxshi surkovchi moy hisoblanadi. Dunyoning 
barcha mamlakatlarining farmasevtika sanoati va texnikada kastor moyiga talab katta. 
Kanakunjut urug’larining moy miqdori ko’p, moyni urug’dan ajratish oson, ammo, 
moy tarkibida zaxarli ritunus alkaloid bo’lganligi sababli u isьtemol qilinmaydi.