50
Bozor iqtisodiyotiga o’tish davrida tabiiy resurslardan va xususan suv resurslaridan
oqilona foydalanish hamda ularni muhofaza qilishga katta ahamiyat berilmoqda. Suvni
muhofaza qilish choralari noto’g’ri harakatlar yoki tadbirlarni to’xtatishgagina emas, balki
asosan suv resurslari ifloslanishi va tugab qolishi oldini olishga qaratilgandir. Hovuzlardagi
turli xil ingrediyentlarning yo’l qo’yiladigan yig’indilari me’yorlari mavjud.
Ular suvdan
xo’jalik va maishiy ehtiyojlar uchun kishilar sog’lig’iga zarar yetkazmay foydalanishga
qaratilgan.
Halq xo’jaligi iqtisodiyotining tez o’sishi va shahar qurilishining rivojlanishi bilan suvga
ehtiyoj ko’payadi. Bu esa suvdan oqilona foydalanish va uni muxofaza qilishning ahamiyatini
oshiradi.
Sanoatning rivojlanishi, qishloq xo’jaligining industrial negizga o’tkazilishi va
kommunal–maishiy xo’jalikning o’sishi ishlatilgan suvlar hajmi ko’payishiga olib keladi.
Ishlatilgan suvlarni ajratish suv muhitini ifloslanishining asosiy sababidir.
Xovuzlar kislorod mintaqasini ancha yomonlashtiradigan ko’k-yashil suv o’tlarining
rivojlanishi natijasida suv omborlaridagi suvlar sifati yomonlashmoqda. Daryolarga iliq
suvlarni oqizish va qishloq xo’jalik yerlari o’g’itlari
qoldiqlarini tashlash, ko’k-yashil suv
o’tlari o’sishi sabablaridan biridir.
Qishloq xo’jaligini ximizatsiyalash suv manbalarining zaharli ximikat va o’g’itlar bilan
bevosita ifloslanishga olib keladi. Bu ximikat va o’g’itlar daryolarga tuproq yer osti va
sug’orish tizimlarining drenaj suvlari bilan birga tushadi. Bu narsa sug’orma sholikorlik
tizimlarida ko’proq uchraydi.
Xovuzlarning oqova suvlar bilan ifloslanishi halq xo’jaligiga katta zarar keltiradi.
Xukumatimiz suv resurslari muhofazasi bo’yicha bir qancha choralar belgilaganlar. 1996 yilda
Vazirlar Mahkamasi «mamlakat suv resurslaridan foydalanishni tartibga solish va ular
muhofazasini kuchaytirish choralari to’g’risida» qaror qabul qildi. 1997 yilda Suv muammolari
instituti tuziladi. 1996 yilda O’zbekiston Oliy Majlisi suv to’g’risidagi qonunni tasdiqladi.
Davlat bu qonun bilan suv resurslari umum halq boyligi va ulardan oqilona foydalanish hamda
ularni ifloslanishdan muhofaza qilish–davlat ahamiyatiga ega
ish ekanligini yana bir bor
tasdiqladi. Qonunda aholining xo’jalikning–ichish ehtiyojlari birinchi galda qondirilishi
printsipi ta’kidlangan. Bu har qanday xo’jalik faoliyati axolini toza suv bilan me’yor
ta’minlashga to’siq bo’lmasligi kerakligini bildirdi.
51
Suv to’g’risidagi qonunlar asoslarida markaziy muammolardan biri bo’lgan suv
resurslari muhofazasi juda muhim o’rin tutadi. Xovuzlar ifloslanishi oldini oladigan tozalash
inshootlariga ega bo’lmagan ishlab chiqarish ob’ektlarini ishga tushirish qonun yo’li bilan
ta’qiqlanadi. Qishloq va suv xo’jaligi vazirligi suvlardan foydalanish
va ularni muhofaza
qilishni tartibga solib turuvchi davlat organi hisoblanadi. Vazirlikning suvlardan foydalanish va
ularni muhofaza qilish masalalari yuzasidan beradigan ko’rsatmalari idoraviy tobeliklaridan
qat’iy nazar barcha korxona, tashkilot hamda muassasalar uchun majburiydir.
Suvlarni tartibga solish va muhofaza qilishni nazorat qilish uchun Vazirlar Mahkamasi
qoshida davlat suv nazorat inspektsiyasi tuzilgan. Ular faoliyati mintaqasiga havzalarga yaqin
iqtisodiy rayonlar bilan birga bir yoki bir nechta daryoning havzasi kiradi. Masalan
Amudaryoni boshqarish boshqarmasi va Sirdaryoni boshqarish
boshqarmasi hamda
Qoraqalpog’iston va viloyatlar inspektsiyasi.
Suv manbalarini ifloslanishdan muhofaza qilish muammosi hozirgi vaqtda uch
yo’nalishda hal qilinmoqda. Birinchidan, suvlarni tozalash ishlari qo’llamini kengaytirish
ishlari olib borilmoqda. Buning uchun tozalash va boshqa suv muhofazasi inshootlarini qurish
sur’atlarining tozalanmagan oqova suvlar tashlab yuborilishi o’sishining sur’atlaridan
orkada
qolishiga barxam berish kerak.
Ikkinchidan, oqova suvlardan sug’orma dehqonchilikda foydalanish kengayib
bormoqda. Shaharlar maishiy oqova suvlaridan foydalanish uchun sug’orishning dehqonchilik
maydonlari deb atalgan maxsus sug’orish tizimlari qurilmoqda, tuproq va o’stiriladigan ekinlar
yordamida oqova suvlarning tabiiy bioximik to’la tozalanishi sodir bo’ladi. Bunday dalalarda
sanitariya gigiyena muxofazalariga ko’ra asosan texnika va ozuqa ekinlari o’stiriladi.
Oqova suvlari bilan sug’orishning muayyan maqulligi bor. Bunda tuproq oqova suvlarni
tozalabgina qolmay, balki hosildorlikni ham oshiradi. Tuproqqa nam bilan birga zarur ozuqa
moddalari–azot, fosfor, kaliy va mikromoddalar kiradi. Bu moddalar
oqova suvlarda yetarli
miqdorda hamda o’simliklar uchun qulay shaklda mavjuddir. Bu narsa qishloq xo’jalik
ekinlaridan yuqori va barqaror hosil olinishini ta’minlaydi.
Kelajakda oqova suvlar bilan sug’oriladigan maydonlarni yirik shaharlar va sanoat
markazlari atrofida ko’paytirish mo’ljallanmoqda. Bu chuchuk suvlarni tejashning qo’shimcha
manbai, suv havzalari ifloslanishiga qarshi ishonchli kurash vositasi va qishloq xo’jalik
mahsuloti ishlab chiqarishni ko’paytirishning muhim omili xizmatini o’taydi.
52
Uchinchidan, sanoat korxonalarida suvdan yopiq sikl bo’yicha qayta-qayta
foydalanishga qaratilgan texnologik jarayonlar mutasil takomillashtirilmoqda. Ishlab
chiqarishga suv bilan ta’minlashning yopiq tizimlarini joriy
qilishga sanoatning ximiya,
metallurgiya neftni qayta ishlash va boshqa tarmoqlarida katta ahamiyat berilmoqda. Suv
ta’minotining yopiq jarayonlariga o’tish suv resurslaridan oqilona foydalanish va ularni
muhofaza qilish muammosini ancha to’liq hal etish imkonini beradi.
Suv resurslarini ifloslanish va tugab qolishdan saqlash ulardan halq xo’jaligining barcha
tarmoqlarida oqilona foydalanish kompleks dasturining tarkibiy qismidir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
