O’zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo’jaligi vazirligi Samarqand qishloq xo’jalik instituti

16-mavzu. Qishloq xo’jalik korxonalarida asosiy ishlab chiqarish vositalaridan foydalaishni tahlili

Dars o’quv maqsadi. Ushbu mavzu bo’yicha darsning o’quv maqsadi bo’lib, xo’jalikning vositalar bilan ta^,minlanish va ulardan foydalanish samaradorlik ko^,rsatkichlarini hisoblash hamda tahlil etish usullarini talabalarga o’rgatish hisoblanadi.

Tushunchalar va tayanch iboralar. Asosiy fondlar, fond kaytimi, fond sigimi, fond rentabelligi, shartli fond kaytimi, shartli fond sigimi, rentabellik, fondlar bilan ta’minlanish, fond bilan kurollanish koeffisiyenti

Maruzani o’tish metodi.Maruzani “Bilaman,bilishni xohlayman,bilib oldim”, blis –so’rov va aqliy hujum” metodlarini qo’llagan holda o’tish ko’zda tutiladi

Asosiy savollar:

1. Asosiy ishlab chiqarish vositalaridan foydalaishni tahlilining ahamiyati va vazifalari

2.Asosiy ishlab chiqarish vositalari bilan ta^,minlanish va qurollanich ko^,satkichlarining tahlili

3.Asosiy ishlab chiqarish vositalaridan foydalaish ko^,satkichlarining tahlili

16.1. Asosiy ishlab chiqarish vositalaridan foydalaishni tahlilining ahamiyati,maqsadi va vazifalari

Qishloq xo’jalik korxonalari (shirkat xo’jaligi, fermer xo’jaligi va boshqalar)da ishlab chiqarishni zamon talabiga mos holda rivojlantirish ko’p jihatdan asosiy ishlab chiqarish fondlari bilan ta’minlanish xolatiga va ayniqsa, ulardan samarali foydalanish darajasiga bog’liq bo’ladi. Shuning uchun ham xo’jalikning asosiy fondlar bilan ta’minlanish darajasini hamda uning ulardan foydalanish ahvolini o’rganish va iqtisodiy tahlil qilish katta ahamiyatga egadir, chunki tahlil tufayli asosiy fondlar bilan ta’minlanish darajasini yaxshilash va ulardan samarali foydalanish darajasini oshirish imkoniyatlari aniqlanadi.

Tahlilning maqsadi bo’lib nima hisoblanadi? Tahlilning maqsadi bo’lib, asosiy ishlab chiqarish fondlarining xolatini o’rganish asosida ular bilan ta’minlanish darajasini yaxshilash va ulardan foydalanish samaradorligini yanada oshirish imkoniyatlarini aniqlash hisoblanadi.

Tahlilning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

1.Asosiy ishlab chiqarish fondlari bilan xo’jalikning ta’minlanish darajasini o’rganish va baho berish;

2.Asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanish smaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlarni o’rganish va baho berish;

3.Asosiy fondlardan foydalanish smaradorligi o’zgarishiga omillar ta’sirini aniqlash va baho beri

4.Asosiy fondlar va ulardan foydalanish darajasi o’zgarishining ishlab chiqarish hajmining o’zgarishiga ta’sirini o’rganish;

5.Asosiy fondlardan foydalanish samaradorligini oshirish imkoniyatlarini aniqlash va jalb qilish bo’yincha takliflar berish.

16.2. Asosiy ishlab chiqarish vositalari bilan ta^,minlanish va qurollanich ko^,satkichlarining tahlili

Xo’jalikning asosiy ishlab chiqarish fondlari bilan ta’minlanish ko’rsatkichlari bo’lib quyidagilar hisoblanadi:

1.Fondlar bilan ta’minlanish koeffisiyenti– bu ko’rsatkich asosiy ishlab chiqarish fondlarining o’rtacha yillik qiymatini (AIF) qishloq xo’jalik yerlari maydoni (M) hajmiga bo’lish orqali aniqlanadi. 

Energetik resurslar bilan ta’minlanish koeffisiyenti (ET) – bu xo’jalikdagi mavjud energetik resurslar quvvatlarining (ot kuchi hisobidagi) (EQ) jamini qishloq xo’jalik yerlari maydoniga(M) bo’lish orqali aniqlanadi 

Ushbu ko’rsatkich 1 gektar hisobiga to’g’ri keladigan energetik resurslar quvvatini ifodalaydi..

Xo’jalikning asosiy ishlab chiqarish fondlari bilan ta’minlanish koeffisiyentining tahlilini uslubiga to’xtalamiz

Hisobot yilidagi fondlar bilan ta’minlanish koeffisiyentidan bazis yilidagi ta’minlanish koeffisiyentini chegirish orqali uning umumiy o’zgarishi aniqlanadi:

Ushbu o’zgarishga qishloq xo’jalik yerlari maydoni hajmi o’zgarishining ta’siri:

Fondlar bilan ta’minlanish koeffisiyentining o’zgarishiga asosiy fondlarning o’rtacha yillik hajmi o’zgarishining ta’siri:

Ushbu ikki omil ta’sirlarining yig’indisi fondlar bilan ta’minlanish koeffisiyentining umumiy o’zgarishiga teng kelishi kerak..