O'zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi

Пясковский А.В.
Революция 1905-1907 гг. в Узбекистане. Ташкент, 1957, 
стр. 177-178.
475
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

b o ig a n kasaba uyushmalarida esa sosial-demokratlar ta ’siri salmoqli 
b o id i. Maxsus b o iim ulami «Yangi ishchi noiblari s h o io s i» 1 deb 
atadi.
Ichki ishlar vazirligi Polisiya departamentining siyosiy b o iim i 
b o sh lig i Vasilevga shu ishlar yuzasidan maxfiy tergov o ‘tkazishni 
buyurgani bejiz emas edi. Markaz Turkiston general-gubematori 
D.I. Subbotich (1852-1920)dan noroziligini yashirmay, uni Peter- 
burgga chaqirib olgani Vasilevga ayon edi. Subbotich podsho 
generallari o ‘rtasida jangovar o im ish i bilangina emas, balki ilg‘or 
fikrlari va tabiatan yumshoq ko ‘ngilligi bilan ham ajralib turardi. 
U lavozimiga tayinlangan kundan e ’tiboran ish tashlagan ishchilar, 
firqalaming vakillari bilan muzokaralar olib borib, ishni tinchlik, 
murosayu madora bilan hal etish siyosatini yuritgan edi. Sosial- 
demokratlar ta’siridagi «Russkiy Turkestan» gazetasi bu haqda 
shunday yozgan: «General Subbotich porox hidiga to ‘yingan mundir 
kiygan. Ablah tuhmatchilarga bu kamlik qildi. Ular general Subbotich 
o ‘z mundirini xalq qoni bilan b o ‘yashini istagan edilar. Agar biror 
ona uning nomini la’nat bilan tilga olmasa, agar u bironta ham dor 
qurmagan b o is a , q o ila ri esa manfur inqilobchilaming qoni bilan 
b o ‘yalmagan b o is a , u qanday qilib general-gubemator b o iib qoladi».
Bosh vazir P.A.Stolipinning b u y ru g ig a ko‘ra, 0 ‘rta Osiyo 
istilosida faol ishtirok etgan infanteriya generali N.I.Grodekov 
general-gubemator lavozimiga tayinlandi (1906-1908). 0 ‘rta Osiyo 
temir y o ii jandarm-polisiya boshqarmasi b o sh lig i general Malixin 
iste’foga chiqarilib, o ‘miga polkovnik knyaz Mikeladze tayinlandi. 
Viloyat harbiy gubematorlarining takliflari inobatga olinib, o ik a d a
harbiy mirshablik holati joriy etildi. Yangi general-gubematoming 
b u y ru g ig a muvofiq, 0 ‘rta Osiyo temir y o ii ta rm o g i unga yondosh 
shaharlar bilan 3 hududga b o iin ib , ularga vaqtli general-gubematori ar 
tayinlandi. Birinchi hududga Kaspiyorti viloyati b o sh lig i, general- 
leytenant Karsov, ikkinchisiga Turkiston kazak diviziyasi qo‘mondoni 
general-leytenant Grekov, uchinchisiga esa 1-Turkiston armiya 
korpusi qo‘mondoni, general-leytenant Shpisberg vaqtli general- 
gubem ator qilib tayinlandi. M arkaz Turkiston o ik a sin i mslashtirish 
jarayonini yanada kuchaytirish borasida keskin o'zgarish yasashni 
lozim topadi. Bosh vazir va Ichki ishlar vaziri P. A. Stolipinning 
b u y ru g ig a muvofiq, ms mujiklarini ommaviy ravishda Turkistonga 
ko‘chirish uchun «Sirdaryo tumani ko‘chimv boshqarmasi» tashkil 
qilindi.
0 ‘zR MDA, 461-jam g‘arma, 1-ro‘yxat, 984-ish, 1-varaq.
476
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bu davrda mahalliy aholiga tegishli yerlami zo‘rlik bilan tortib 
olish va ko ‘chinb keltirilgan rus dehqonlariga taqsimlab berish 
jarayoni kuchaydi. M ustamlakachilaming beboshligi shu darajaga 
borib yetdiki, bu, hatto ikkinchi chaqiriq Davlat Dumasida noiblaming 
norozilik bilan chiqishiga turtki b o ‘ldi. 1907 yil 17 aprelda Tavriya 
gubemiyasi noibi Duma minbaridan turib, «K o‘chiruvchilik siyosati 
qayoqqa olib boradi?» degan savolni o ‘rtaga tashlab, shunday xitob 
qildi: «Burchimiz shuni taqozo qiladi: Yetar! Tuyg‘ulami junbushga 
keltirish yetar! 0 ‘rta Osiyoda ziddiyatlami yoqib, alanga oldirish 
yetar!» Ural viloyati noibi ham uni qo'llab, chorizmning rus mujiklari 
talablaridan qutulish uchun ulami Ural, Sibir va 0 ‘rta Osiyo yerlariga 
ko‘chirish siyosatini keskin tanqid qildi. Ammo Stolipin o ‘zining yer 
islohoti siyosatining butun og‘irligini mustamlakalarga ko‘chirib, 
o'sha joylarda mulkdor rus tabaqasini shakllantirish yo‘lidan 
qaytmadi. Turkistonda mslashtirish siyosatini kuchaytirishga alohida 
e ’tibor berdi.