O'zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi

M ahalliy teatr. 
Saratovlik eserlar tavsiyasi bilan Ubaydullani 
eser, Toshkent sudi ishonchli vakili (davlat xizmatidagi advokat) 
Ivan Charkovskiy o ‘z idorasiga ishga oladi. Qisqa muddat ichida 
oliy m a’lumotli Ubaydulla mustaqil ravishda advokatlik ishini 
yurita boshladi. Biyron mscha nutqi adliya ishining nozik nuktadoni, 
Rossiya imperiyasi qonunlari majmuasining bilimdoni sifatida 
mijozlari ishini muvaffaqiyat bilan yakunlagani, bir necha katta sud 
jarayonida g ‘alaba qozongani unga obro‘-e’tibor keltiradi.
TRMB boshlig‘i polkovnik M. Volkov uni 1913 yildan qaydga 
olib muntazam kuzatuvda tutgani sababini shunday izohlagan: 
«Ubaydulla 
Asadullaxo‘jaev. 
Toshkent 
sartlaridan. 
Xususiy 
ishonchli vakil. X o‘jaev Saratovdan Toshkentga qaytib, qisman 
advokatlik va qisman targ‘ibotchilik qila boshlagan, 1913 yildan 
TRMBga e ’tiqodli panislomchi sifatida m a’lum. U «Umid» deb 
atalgan ilg'or musulmon guruhiga yetakchilik qila boshlagan»2.
1 
«Туркестанский голос», 1916 yil, № 136. 0 ‘zbek tilida bu maktublar 
«Guliston» jum alining 1971 yil 11-sonida e ’lon qilingan.
: 0 ‘zR MDA, 1-jamg‘arma, 31-ro‘yxat, 1144-ish, 6-varaq.
13-1796 
385
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ubaydullaxo‘ja d o ‘sti Munavvar qori, Abdulla Avloniy, Rahim 
Inog‘omov, Komilbek Norbekov, To‘lagan X o‘jam yorov (Tavallo), 
M uhammad Poshshaxo‘jaev, Toshpo‘latbek N orbo‘tabekov va 
boshqalar bilan birgalikda «Turon» jamiyatini tuzadi. Bu jam iyat 
nizomida quyidagilar yozilgan: «Xalq orasida jadidiy va sahna ishiga 
hamda xayriyaga muhabbat uyg'otish; xalq uchun spektakl qo‘yib, 
so g io m tomosha ko‘rsatish; Turkiston o ik a si xududida yashovchi 
muhtoj musulmonlarga moddiy yordam berib, m a’naviy va moddiy 
jihatini yaxshilash». 1913 yil iyun-iyul oylarida «Turon» truppasi 
o ‘zining norasmiy spektaklini ko‘rsatadi. M unavvar qorining 
m a’lumotiga qaraganda, undan 600 rubl foyda ko‘rilgan. 1914 yil 27 
fevralda esa Toshkentdagi Kolizey teatri binosida, taniqli tatar rejis- 
syori Zaki Boyazidskiy Valeev ta ’biri bilan aytganda, «milliy 
dramaturgiya, milliy til, milliy artistlar bilan tayyorlangan» o ‘zbek 
milliy teatrining birinchi mavsumi rasmiy ochildi. Spektaklni ochish 
sharafi Munavvar qoriga, unga rejissyor bo‘lish Ubaydullaxo‘jaga 
nasib qiladi. Tantanali marosimda Munavvar qori tarixiy so‘zlami 
aytadi: 
«Turkiston 
tilida 
hanuz 
bir 
teatr o ‘ynalm ag‘onligi 
barchangizga m a’lumdir. Shul sababli b a’zi kishilarimiz teatrg‘a, 
ehtimolki o ‘yinbozlik yoki masxarabozlik ko‘zlari ila boqurlar. 
Holbuki, teatming asl m a’nosi «ibratxona», yoki « u lu g iar maktabi» 
degan so‘zdir. Teatr sahnasi har tarafi oynaband qiling‘on bir uyga 
o ‘xshaydurki, unga har kim kirsa, o'zining husn va qabihligini, ayb 
va nuqsonini ko'rib ibrat olur... Teatr sahnasiga chiqib, yuziga un 
surtib, bir masxaraboz shakliga kirgan zotlar go‘yoki tabibi hoziq 
m isolidadir»1. Muftiy M ahmudxo‘ja Behbudiyning «Padarkush» 
pesasi katta muvaffaqiyat qozonib, el og'ziga tushdi. Bu shunchaki 
bir madaniy tadbir boim ay, balki milliy o ‘zligini anglashdek siyosiy 
dastur ekanligini TRMB boshlig‘i qayd qilgani bejiz emas. Abdulla 
Avloniy bu haqda shunday yozgan: «1913 yildan boshlab xalqni 
k o ‘zin ochmoq, madaniyatga yaqinlashtirmoq uchun teatru ish- 
lariga kirishub Toshkentda bir necha marotaba teatru o ‘ynag‘ondan 
so‘ng butun Farg'onani aylanub, har bir shaharlarda bir necha 
martabadan teatru o ‘ynab qaytdik. Bu vaqtlarda bizning maqsadimiz 
zohirda teatru bo‘Isa ham, botinda Turkiston yoshlarini siyosiy 
jihatdan birlashtiruv va inqilobga hozirlov edi»: .
1