O’zbekiston respublikasi oliy va va o’rta maxsus ta’lim vazirligi muqimiy nomidagi qo'qon davlat pedagogika instituti biologiya o`qitish metodikasi kafedrasi

 

---

48 
“HUJAYRA SIKLI” VA “ORGANIZMLARNING KO’PAYISHI” BOBINI 
O’QITISHDA MASALA VA MASHQLARDAN FOYDALANISH
” 
Reja: 
1.Ko’payish turlari haqida tushuncha 
2.“Hujayra sikli” va “Organizmlarning ko’payishi” boblari yuzasidan masala-mashqlar 
yechish
Organizmlarning ko’payishi 
Asosan 2 xil a) jinssiz. 
b) jinsiy. 
JINSSIZ KO’PAYISH 
Jinssiz ko‘payish 
eng sodda, evolutsiya jarayonidagi ilk bor ko‘payish usulidir. Bu 
usul bilan ko‘payishda bitta organizm ishtirok etadi. Shu organizm o'z avlodlariga 
barcha xususiyatlarini deyarli o'zgarmagan holda o'tkazadi.
Jinssiz ko'payishning: 
1)bo'linish, 2)shizogoniya, 3)kurtaklanish, 4)sporogoniya, 5)vegetativ xillari 
bor
. 
1) Bo‘linish usuli
bir hujayrali jonzotlarga xosdir. 
Bo'linish usulidagi ko'payish organizmning mitoz yo‘li bilan ko'payishidir. Bo'linish 
natijasida hosil bo'lgan ikki avlod (hujayra) o'rtasida genetik axborot va ichki 
tuzilmalar tengma-teng taqsimlanadi.
Hosila organizm (hujayra) o'sadi va qayta bo'linishga tayyorlanib,so'ng yangi 
organizmni yaratadi. 
2)
Ayrim bir hujayralilarda, masalan, bezgak plazmodiysining jinssiz ko'payishi ko'p 
marta bo'linish – 
shizogoniya
 
usuli bilan kechadi. Hujayra (organizm) shizogoniya 
bilan ko'payganda,dastavval uning yadrosi birin ketin ko'p marta bo'linadi, hujayra 
sitoplazmasi esa bo'linmaydi — sitokinez ro'y bermaydi. So'ngra, ona hujayra ichidan 
har bir hosila yadro bo‘linib ketgan, mayday sitoplazma bilan o‘raladi — bir qancha 
qiz hujayra (organizmlar)paydo bo‘ladi. Qiz hujayradagi irsiy informatsiya belgilari 
ona 
organizmi belgilariga monand ravishda bo‘ladi. Odatda, bu xildagi ko‘payish jinsiy 
ko‘payish bilan almashinib turadi.