Ozbekiston respublikasi oliy va



Download 7,4 Mb.
Pdf ko'rish
bet112/175
Sana09.07.2022
Hajmi7,4 Mb.
#760025
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   175
Bog'liq
MATEMATIKA O‘QITISH METODIKASI Алихонов

"a2 = a, a = a.
__ ______
____ .___ Л'
5-misol. Vx2 + 4jc + 4 + 
4 x 2 -
lOx + 25 = 10 
irratsional tenglamani 
yeching.
Y e c h i s h . Bu tenglamani 
yJ(x + 2)2 + y j ( x -
5)2 =10 yoki |x+2|+
\x—
5|=10 ko'rinishga keltirib, so'ngra yechiladi.
a) agar 
x < - 2
bo‘lsa, 
—x —
2—x+5=10, bundan —2x=7 yoki 
x=—
3,5;
b) agar —2yechimga ega emas;
d) 
agar 
x>5
bo‘lsa, x+2+;r-5=10, bundan 2x=13 yoki 
x=6,5.
x=—3,5 
va 
x=6,5.
MUSTAQIL YECHISH UCHUN MISOLLAR
1. 1 + 
yl2x
- 2 = jc.
Javobi:
3.
2.
V4 -
x
+ >/5 + 
x
= 3.
■ Javobi:
X[ =4; x2 = “ 5.
3.
yl2x
+1 = 
2-Jx - \ J x -
3.
Javobi:
x = 4 .
4.
yjl + x \ j x 2
+24 = jt + 1.
Javobi:
x, =0; x2 = 5.
5.
Va + 
x

y j a - x

y/2x.
Javobi:
x, = 
-a ; x2

a.
6.
Vx —
3 + Vx + 18 
— x.
Javobi:
x
= 7.
7.
■Jx
+ 4 + л/20 + 
x
= 8.
Javobi:
x = 5.
8.
л/Зл: + 4 + Vx - 4 = 2л/хГ
Javobi:
x = 4.
9.
Vx + Vx + l l + - \ / x - V x + l l =4.
Javobi:
x = 5.
10.
V l 5 - x + л / 3 - х = 6.
Javobi:
x = -1.
184


И- 1 + Vl + W x
2
 -2 4 = x.
12. л/Зх + 7 -
у/х
+ 1 = 2.
13. ^/l + Vx + л/l - Vx =
2
.
14- Vx + 
6
 - %/х 
+1

1
.
9 -§ . Parametrli irratsional tenglamalarni yechish
1
- misol. ^/х 
- 1
= x - a tenglamani yeching.
Ye c h i s h . Berilgan tenglama quyidagicha yozib olinadi:

- 1
 - Vx 
- 1
 + l - o = 
0

(
1
)
Agar bu tenglamada Vx 
- 1
у desak, x -
1
= y2 bo'ladi, u holda
tenglamani quyidagicha yozish mumkin:
y 2 - j + l - a = 0, 
y
u2 = i ± ^ I - ( l
- a ) =
1
^ / 1 - 4 + 4a _ 
1
x V4a- 3 .
~~ 2 


2 “ 


l + V 4 a - 3 .
l - V 4 a - 3
Л -


^2 
2
3
(
1
) tenglama faqat a 
2
 - boigandagina, yechimga ega bo'ladi, ya’ni
I---- г 
1
 - V4a - 3
V x -
1
= -------------, 
(
2
)
I---- г 
1
 + V4o - 3
V x -
1
= ------- ----- , 
(3)
(
2
) tenglama i _ V
4
o -
3
 
£ 0
bo'lganida yechimga ega bo'ladi. (
2
) va
3
(
3
) yechilsa, - tengsizlik hosil bo'ladi, u holda tenglama quyidagi
ko'rinishdagi ikkita haqiqiy har xil yechimga ega bo'ladi:
Javobi:
Xj = —1; x2 = 3.
Javobi: 
x
= 0.
Javobi: 
x —
3.
Javobi:
 
x = 7.
185



 +1 +■ V4a - 3 
2й +1 — 
-J4a
- 3
Х | = ---------- 2---------- ; 
---------- 2----------•
Agar 
а>
1 bo‘lsa, tenglama xlj2 = -2а + 1 т У 4ол 1 yechimga ega bo‘ladi,
3
agar 
a< —
bo'lsa, tenglama yechimga ega bo'lmaydi.
2-misoI. 
y / 3 x - 2
+ Vx + 2 = a tenglamani yeching.
Y e c h i s h . Bu tenglamaning aniqlariish sohasi
3x - 2 > 0, 
x + 2
£ 0

2
x 2: -2
J
2л/б
bo'ladi, u holda berilgan tenglama aj > —
bo'lgandagina yechimga ega
2л/б
bo'ladi, agar 
a< 
—— bo‘lsa, yechimga ega emas:
. \/ 3x- 2
- a - - J x + 2
(1)
3x - 2 
= a 2 - 2
aVx + 2 + x + 2, 
2л:- 4 = a2 -
2 a J x + 2,
2x
+ 4 + 
2a-Jx + 2 - a 2 -
8 = 0, 
2 (x + 2) + 2aVx + 2 - a2 - 8 = 0.
agar 
yjx + 2 = у
desak, 
2>-2 + 2ay - a2 - 8 = 0 
yoki 
2y2 + 2 a y -
- ( o 2 + 8) = 0, bundan
~a±>Ja2 + 
2a2
+16 
- a ± ^ 3 a 2
+16
tt.2 - -----------
2
----------- = ---------
2
-------- ’
^ T 2 = i£ .-
^
16 . 
(3)
(4)
186


а
£ —
da (3) tenglama yechimga ega emas, (4) tenglama esa
2а2 + 4 - а у 1 з а 2 +16 
, (1 ,.
x
= ------------ ------------- yechimga ega bo ladi.
2л/б
bo‘lsa
3-misol. 
,/x 2 
- a x + 2

x
- 1 tenglamani yeching.
j x - l > 0 ,
J x S l ,
Y e c h i s h :
^ 2
_ a t + 2 = (jc_ 1)
2
0 | („ _ 2) x = |.
Agar 
a
= 2 bo' lsa, sistem a yechimga ega emas, agar 
a * 2
*2:1
v _ 
* hosil bo'ladi, u holda ----- - ^ 1 yoki 
2
bo'ladi.
я ~
o - 2
a - 2
1
Javobi.
Agar 
2
bo'lsa, x = - —- , agar 
a<
2, bo'lsa, 
a>
3 tenglama 
yechimga ega emas.
4-misol. 
y j a - J a + x

x
tenglamani yeching.
x £ 0,
x 5 0,
x S 0,
Y e c h i s h .
a + x > 0, 
=> • х г - в ,
=> <
=> •
a - ' J a + x t
0
a £ Va + x
a2 > a + x
x
£ 0, 
x
£ 
- a ,
x < , a 2 - a.
Tenglamaning aniqlanish sohasi, agar 
a z l
bo'lsa, 

й х й а 2 ~ а
bo'ladi. 
a
-
4 a
+ x = 
x 2
У°М 
J a + x
® 
a
-
x 2,
b u a - x 2 &0 tenglama 
bo'lgandagina yechimga ega, shuning uchun 
a + x *> a 2 - l a x 2
+ x4 Y°ki
a
2 - ( 2 x 2 + 1 )a + (x4 - x ) = 0.
al,2 ~
2x2 +1 ± yj(2x2 + l f -  4x2 + 4x
Oj = 
x
- x tenglama 
a - x
> 0 shart uchun x =

ax
* x2 - x; e2 e * 2 + * + 1» 
-1 ± >/4fl~3
187


MUSTAQIL YECHISH UCHUN MISOLLAR
Quyidagi tenglamalarni yeching.
1- V x - 3
= x
-
a,
Javobi:
agar 2,75x =
^ { l a
+1 ± V 4 f l - l l j agar 
a
>3 bo‘lsa, 
л: = ^(2й + 1 + л/4д-11).
i
2- 
4 х - а - b -х . Javobi:
agar 
b>a
bo'lsa, r = - x (
2b
+1 -
-J4b
- 4a +1 j; 
agar Z)3. 
Ы -ак+3а=2-х. Javobi:
agar —4a<—
4, a> 4 bo'lsa, 
yechimga ega emas.
«V
4- V 2 x - 4 + 
yjx + 7 = a. Javobi:
agar a>3 bo'lsa, x=3a2+ l l- 2 a ; agar 
a<3 bo'lsa, yechimga ega emas.
5- V 2x- 1 + 
4
x
- 2
= a. 
Javobi:
agar 0,5л/б < a < V3 bo'lsa,
x = 3a2
- \ ± ^ 2 а ъ
- 3 agara>73 bo'lsa, 
x = Ъаг - \ + 2а^2аъ
agar 
a<0,5 ^6 
bo'lsa, yechimga ega emas.
6- 
^ 2 x 2 - 2 a x + \
= x - 2 .
Javobi:
agar a > | bo'lsa,
x = a - 2 + Vo2 - 4 a + 7; agar a< — 
bo'lsa, yechimga ega emas.
7- V 3 x - a
= a - 2 x .
Javo b i:
agar 
bo'lsa,
* = g(4o + 3 - V8a + 9j; ; agar 
a<0
bo'lsa yechimga ega emas.
8- 
yjx —
1 + V3 - x = a. 
Javobi :
agar ^2 < a < 2 bo'lsa, 
x = (2 ± v4a2 - e4 1: 2; agar a < л/2, д > 2 bo'lsa, yechimga ega emas.
188


9. 
х
+ л/l —
х = a. 
Javobi:
agar x12 =
1 - 2o ± л/5- 4 a
r- 
--------- z--------- . а > v 2
bo'lsa, yechimga ega emas.
10-§. Irratsional tenglamalar sistemasini yechish
1-misol. 
Tenglamalar sistemasini yeching:
x + 
у =
13.
Y e c h i s h . Sistemadagi л/х 
+ yfy = \ yfxy
tenlamaning har ikki tomo-
o
nini kvadrat ko‘tarib, ayniy almashtirishlarni bajarish orqali ratsional 
tenglamalar sistemasi hosil qilinadi:
-468=0. Agar 
j x y =1
desak, 25?2-72/’-468=0 bo'ladi, bundan /,=6 va
t = - —
ildizlar hosil qilinadi. 
j x y
=6 bo‘lsa, 
xy
= 36 bo'ladi:
x + y = 13 
xy =
36
bu sistema yechiladi: 
x

I3~y,
(13->')y=36; 
y2-3y=36;
2- misol.
tenglamani yeching.
x y =
15
189


I x2 + y 2
 
12
a) x>
0
, y>
0

x>y
u holda 
x + y -
J
x _ y y ~ 
~
0
yoki 
x 2 - y 2 
- y j x 2
- y 1
- 1 2 = 0. 
Endi 
^ x 2 - y 2 = t
desak, 
. ■ - , - 1 2

0
;
/, = 4, 
t2
= - 3 , shuning uchun 
yjx2
-
y 2
 
= 4 , bundan 
x2—y 2=
 
16 
bo'ladi. Shuning uchun 
|
\ x 2 - y 2 =
16,
j
лу = 15
ratsional tenglama sistemasi hosil bo'ladi. Bu tenglamani yechilsa, x=±5, 
y = ±
3 yechimlar hosil qilamiz.
b) x<
0
, y
<0
va 
x
 
bo'lsa, tenglama quyidagi ko'rinishda yoziladi:
----------
%

2
2
V-t
2
- y
2
= r, 
, 2
+ r
- 1 2

0

(i
,2
“ _
2 ± ^ 4
+ ^ “ “
2
*
2
’ 
*2
— **'
^/x2 
-
y 2 =

yoki 
x
2
-
У
2

9.
Natijada
j x 2 - y 2 = 9 ,
[xy = 15
sistema hosil bo'ladi. Bu sistemani yechilsa,
, л/981 + 9 
^ I
n
/9 81 -9
^ ’2
= У 
2

^
2
= ± V—
2
~
yechimlar hosil bo'ladi.
3-misol. Tenglamalar sistemasini yeching:
jVx2 + y 2 + 
yjlxy
= 8л/2,
[л/х + Т
у
= 4.
190


Y e c h i s h . Sistemadagi ikkinchi tenglam aning har ikkala tom oni 
kvadratga ko'tariladi: x + 
у 
+

J xy 
=
16 (1) hosil bo'ladi. Sistemadagi 
birinchi tenglamaning har ikki tomoni 
^ 2
Sa ko‘paytiriladi:
p ( x 2 + y 2) + 2 jx y =16
(2)
(
2
) dan (
1
) ni ayiramiz:
^
2
(x
2
+ }>2) - ( x + j>) = 
0
,
^2(x2 + y 2) = x + y,
2(x2 + y 2) = x 2 + 2 xy + y 2,
x 2 - 2xy

y 2

0
, (x -
y )2

0

x = y.
Sistemadagi ikkinchi tenglamadagi 
x
o'rniga 
у
ni qo‘yilsa, 2
J y
=4, 
yfy
=2, bundan 
y=
4 bo'ladi. 
Javobi: x
=
у
= 4.
MUSTAQIL YECHISH UCHUN MISOLLAR
1. Sistemani yeching:
x 2 

x^jxy2
= 208, 
y 2 

yljyx2
= -1053.
Javobi: xl
=
8

yx =
27, 
x2
= -
8

y2
= 27,
x

Download 7,4 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   175




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish