369
нуктада фирма фойдани максималлаштирадиган ишлаб чикариш хажми
*
Q
га
эришади.
Расмда умумий даромад (
TC
TR
)
*
0
EQ
P
e
туртбурчак юзаси га, умумий
харажат
*
0
ABQ
туртбурчак юзаси га тенг. Умумий максимал фойда
(
TC
TR
Q
)
(
max
)
EB
AP
e
юза билан ифодаланади ва бу юза куйидагиформула
буйича хисобланади:
Q
ATC
P
.
(6)
Ишлаб
чикариш хажми
*
Q
дан кичик булганда
*
0
Q
Q
чекли даромад
чекли харажатдан куп демак, ишлаб чикариш хажмини ошириб кушимча фойда
олиш имконияти бор. Расмда икки карра штирхланган
SFE
юза ишлаб чикариш
хажми
0
Q
га камайгандагийукотилган фойдани ифодалайди.
Ишлаб чикариш хажми
Q
*
дан юкори булганда, яъни
Q
Q
1
*
да чекли
харажатлар чекли даромаддан юкори. Бу
холда, ишлаб чикариш хажмини
кискартириш умумий харажатларни кискартириш га олиб келади. Расмдаги
ESK
учбурчак юзаси
1
Q
микдорда махсулот ишлаб чикариш натижасида йукотилган
фойдани ифодалайди.
(6)-ифодадан келиб чикиб хулоса килиш мумкинки, нарх уртача умумий
харажатдан канча юкори булса, фирманинг фойдаси шунча куп булади. Буни
куйидагиграфикда куриш мумкин (3-расм).
3-расм. Ракобатлашувчи фирма фойдаси.
Расмда, бошлангич нарх
0
P
булганда умумий фойда
0
0
0
0
E
B
A
P
туртбурчак
юзи
билан ифодаланса, нарх ошиб
1
P
булганда умумий фойда киймати хам
ошади ва
1
1
1
1
E
B
A
P
туртбурчак юзи билан ифодаланади.
Шуни хам эслатиш уринлики, фирма киска муддатли ораликда хар доим
хам фойдани максималлаштиравермайди. Куп холларда уз гармас харажатнинг
ошиб кетиши умумий уртача харажатни ошириб юборади (4-расм).
B
1
MC
P
ATC
AVC
E
1
E
0
P
0
P
1
A
1
A
0
B
Q
0
370
Натижада, фойдани максималлаштирадиган ишлаб чикариш хажми
*
Q
да
нарх
P
уртача умумий харажатдан кичик булади, яъни
)
(
Q
ATC
P
ва шунинг
учун
BE
ишлаб чикаришнинг уртача йукотиши га (зарари га) тенг.
Штрихланган
PEBM
туртбурчак юзи фирманинг умумий йукотишини
билдиради. Лекин, фирма киска муддатли ораликда зарар курса хам келажакда
нарх ошиши ѐки ишлаб чикариш харажатларини камайтириши эвази га фойда
олиш максадида ишни давом эттиради.
4-расм. Ракобатлашувчи фирманинг киска муддатли ораликдагийукотишлари.
Умуман олганда, ракобатлашувчи фирма киска муддатли ораликда ишлаб
чикаришни давом эттириши ѐки давом
эттирмасдан ишлаб чикаришни
тухтатиши тугрисидагикарорни кабул килишда фирма уз даромадини умумий
уртача харажат билан эмас, балки факат уртача уз гарувчан харажат билан
таккослайди. Нима учун деганда, уз гармас харажатлар сарфланиб булинган ва
уларни фирмани ѐпганда хам камайтириб булмайди. Шунинг учун хам нарх
уртача уз гаррувчан харажатдан юкори булиб, уртача умумий харажатдан паст
булганда фирма келажакда фойда га чикиш максадида ишлаб чикариш зарар
ишласа хам уз фаолиятини давом эттиради ва шу билан бир га умумий зарарни
минималлаштириш га харакат килади.
Нима учун деганда, бу нарх уртача
умумий харажатдан кичик
AC
P
булгани билан, у фирманинг уз гарувчан
харажатларини (хом ашѐ сарфи, иш хакини) коплайди, бундан ташкари уз
гармас харажатнинг хам маълум кисмини коплайди.
Умумлаштириб
айтадиган булсак, ракобатлашган бозорда харакат
килаѐтган фирма киска муддатли ораликда харажатлари билан даромадларини
таккослаган холда фойдани максималлаштиришда чекли махсулот ва ишлаб
чикаришни тухтатиш коидаси га амал килади.
E
ATC
B
P=MC
MC
P
AVC
M
P
Q
Q
*
0
371
Чекли махсулот коидаси га кура фирма махсулот ишлаб чикариш
хажмини чекли даромад билан чекли харажатни тенглигини таъминлайдиган
даражада ушлаб туриш га харакат килади
)
(
MR
MC
.
Ишлаб чикаришни тухтатиш коидаси га
кура фирманинг иктисодий
фойдаси хар кандай ишлаб чикариш хажмида нолдан кичик булса, яъни
ракобатлашган бозордагинарх уртача уз гарувчан харажатдан кичик булса
)
(
Q
AVC
P
(6-расмда
В нукта), фирма ѐпилади (ушбу бозордан кетади,
фаолиятини ту гатади).
В нукта фирманинг ѐпилиш нуктаси хисобланади.
5-расм. Ракобатлашувчи фирманинг киска муддатли ораликдаги
харакат килиш коидалари.
Юкоридагикоидалар фирма учун умумий характер га э га. Фирма кайси
бозорда фаолият курсатишидан катъий назар
ушбу коидалар уз кучини
саклайди.
5-расмда
A нукта фирманинг зарарсиз ишлаш нуктаси дейилади, бу
нуктада
)
(
Q
ATC
P
e
булиб, фирма зарар хам курмасдан, фойда хам олмасдан
ишлашини ифодалайди.
Do'stlaringiz bilan baham: