O‘zbekiston respublikasi oliy va

Pusk/Programmbi/Standartnbie/ Slujebnbie programmbi qism menyusida

Proverka diska (Scan Disk) bo’limi nomi «sichkoncha» bilan 2 marta bosilsa, ekranda bu dasturning muloqot oynasi xosil bo’ladi. Bu oynada tekshirilishi kerak bo’lgan nomlarini tanlash mexanizmi aks ettirilgan. Tekshirish ikki - Standart (Standartnaya) yoki to’liq (Polnaya) rejimda bajarilishi mumkin. Bu rejimlardan kerakligi va xatoliklarni avtomatik tugrilash (Ispravlyat oshibki avtomaticheski) xolati tanlanib, Zapusk tugmasi bosiladi.

Diskni Defragmentatciya qilish (Defrag). Ma'lum vakt o’tgandan sung kupchilik fayllar fragmentlarga ajratiladi va ular diskning xar xil bulaklarida joylashib koladi, bu esa faylni o’kish va saklash ishlarini sekinlashtiradi. Fayllarni bir joyga to’plash va ularni siqish jarayoni defragmentatciya deb yuritiladi va bu jarayon fayllarni yozish va o’kishni tezlashtirish imkonini beradi. Fayllarni defragmentatciya qilish - Defragmentatciya diska /Defrag dasturi yordamida amalga oshiriladi. Bu dastur ishlaganda, ekranda defragmentatciya oynasi ochiladi va defragmentatciya jaraeni qanday kechayotgani protcentlarda ko‘rsatilib turiladi.

Takrorlash uchun savollar

1. 
   Magnit disklar qanday sabablarga ko’ra ishdan chiqadi?
   
2. 
   O’chgan axborotlar qanday dasturlar yordamida qayta tiklanadi?
   
3. 
   O’chgan axborotlarni qanday hollarda qisman yoki tula tiklash mumkin?
   
4. 
   Fizikaviy kamchiliklar qanday paydo bo‘ladi?
   
5. 
   Mantiqiy defektlar qanday paydo buladi?
   
6. 
   Buzilgan fayllarni qaysi dasturlar yordamida tiklash mumkin?
   

4. 
   -ish. ANTIVIRUS DASTURLARI BILAN ISHLASh TEXNOLOGIYASI
   

1. 
   Ishning maqsadi:
   
   1. 
      Antivirus dasturlar bilan ishlash texnologiyasini o‘rganish.
      
   2. 
      Virus tushishi oldini olishni o‘rganish.
      
   3. 
      Kompyuterga tushgan viruslar xujumining oldini olishni o‘rganish.
      
2. 
   Ishni bajarish tartibi.
   

1. 
   Nazariy ma'lumot va adabietlarni o‘rganish.
   
2. 
   Amaliy ish uchun berilgan topshiriqni bajarish.
   
3. 
   Nazorat savollarga javob berish.
   

3. 
   Amaliy ish uchun topshiriq.
   
   1. 
      Biror antivirus dasturini ishga tushiring.
      
   2. 
      Antivirus dasturi erdamida yumshoq diskni tekshiring.
      
   3. 
      «С» diskda viruslarni aniqlash uchun antivirus dasturini ishga tushiring.
      
   4. 
      «С» diskda viruslarni aniqlash va davolash uchun antivirus dasturini ishga tushiring.
      
   5. 
      Ma'lum bir katalogdagi viruslarni aniqlash va davolash uchun antivirus dasturini ishga tushiring.
      

5. 
   Antivirus dasturi hisobotini tahlil qiling.
   

Nazariy qism

Dastur viruslari

Kompyuter virusi - bu dastur kodidan iborat bo‘lib, boshqa dastur, hujjat yoki axborot tashish vositasining ma'lum bir qismiga o’rnashib olib, ruxsat berilmagan o’zgartirishni amalga oshiradi.

Kompyuter viruslarining asosiy turlariga quyidagilar kiradi:

• 
  Dastur viruslari;
  
• 
  yuklanuvchi viruslar;
  
• 
  makroviruslar.
  

Kompyuter viruslari safiga troyans dasturlari ham kiradi.

Dastur viruslari bu dastur kodlaridan iborat bulib, boshka amaliy dasturlar tarkibiga kirishni muljallab yo’naltirilgan dasturlardir.

Amaliy dastur ishga tushirilganda u o’zining tarkibidagi virus kodini xam ishga tushiradi. Bu virus kodining ishi natijasida foydalanuvchidan yashirin tarzda kompyuter kattik diskining fayllar sistemasiga yoki boshka bir dasturning tarkibiga o’zgartirish kiritiladi. Masalan, virus kodi boshka dasturning tarkibida o’zining kodini xosil kilishi mumkin. Bu protcess ko’payishi deb ataladi.

Ma'lum bir vakt o’tgandan so’ng, dastur virusi etarlicha sondagi nusxalarni hosil kilib bo’lgach, kompyuterni buzishga kirishadi, ya'ni operatcion sistema va dastur ishining izdan chikishi, kattiq diskda saqlanaetgan axborotlarning o’chib ketishi va x.k.

Bu jarayon virus xujumi deb ataladi. Eng xavfli viruslar kattik diskni formatlab yuborishi xam mumkin. Diskni formatlash uzoq vaqt talab qiladigan jarayon bulib, bunda foydalanuvchi sezib kolishi mumkin bo‘lganligi sababli ko’pchilik xollarda virus kattik diskning sistema sohalarini buzish bilan kifoyalanadi, chunki bu fayllar joylashuvi jadvalini yukotish bilan barobar. Bu xolatda kattik diskdagi ma'lumotlar qoladi, ammo maxsus vositalarsiz ulardan foydalanib bo’lmaydi.Chunki kaysi sektorlarda kaysi fayllar joylashganligi noma'lum.

Xech qanday virus kompyuterning apparat taqsimotini ishdan chikara olmaydi, deb hisoblashadi. Ammo shunday xollar buladiki, dastur buzilishi apparat vositasini almashtirish orkali tuzatiladi.

Masalan, ko’pchilik zamonaviy kompyuterlarda BIOS kayta yoziladigan doimiy eslash kurilmalarida yozilgan. Mikrosxema flesh xotirasi axborotni kayta yozish imkoniyati borligidan ba'zi viruslar BIOS ni o’chirishda foydalanadi. Bunday xolda kompyuterning ishga yaroqsizligini tuzatish uchun yoki mikrosxemani almashtirish yoki maxsus dasturlarda BIOS ni kayta yozish kerak.

Yuklanuvchi viruslar

Yuklanuvchi viruslar dastur viruslaridan tarkalish usuli bilan fark kiladi. Ular dastur fayllarini emas, balki magnit vositalar(yumshok va kattik disk) ning sistema soxalarini buzadi. Bundan tashkari ular ishlab turgan kompyuter tezkor xotirasida vaktincha saklanib turishi mumkin. Odatda bunday virus bilan zararlanish sistema soxasi yuklanuvchi virus bo’lgan magnit vosita yordamida kompyuterni yuklashga xarakat kilinganda sodir buladi. Masalan, kompyuterni yumshok diskdan yuklashga xarakat kilinganda yuklanuvchi virus avval tezkor xotiraga o’tadi, sungra esa qattik diskning yuklanuvchi sektoriga o’tadi, shundan so’ng bu kompyuterning o’zi yuklanuvchi virusni tarkatuvchi vosita bulib xizmat kiladi.

Makroviruslar

Bular viruslarning alohida turi bulib, bu viruslar makrokomanda ishlatiladigan amaliy dasturlarning hujjatlarini zararlantiradi. Xususan bunday hujjatlarga Microsoft Word matn protcessori hujjatlari kiradi. Zararlanish hujjat faylini dastur oynasida ochganda agar unda makrokomandadan foydalanish imkoniyati bekor kilinmaganda sodir buladi.

Kompyuter viruslaridan himoyalanish usullari

Kompyuter viruslaridan himoyalanishning 3 yo‘nalishi mavjud:

• 
  virus tushishi oldini olish;
  
• 
  agar virus kompyuterga tushishga ulgurgan bo‘lsa, virus hujumining oldini olish;
  
• 
  buzilish oqibatlarining oldini olish, agar virus hujumi boshlanib bo‘lgan bo‘lsa.
  

Himoyani amalga oshirishning 3 ta usuli mavjud.

o himoyaning dastur usuli,

o himoyaning apparat usuli,

o himoyaning tashkiliy usuli.

Virusga qarshi himoya vositalari

Axborotlarni himoyalashning asosiy vositalaridan eng birinchisi muxim axamiyatga ega bo‘lgan ma'lumotlarni ko’shimcha nusxalashdir. Yukorida ko’rsatilgan xollardagi axborot yo’kotishlarda kattik disk formatlanib, yangidan foydalanishga tayyorlanadi. Toza formatlangan diskka distributiv kompakt diskdan operatcion tizim o’rnatiladi, keyin uning boshkaruvida kerakli dastur ta'minoti o’rnatiladi. Kompyuterni qayta tiklash qo’shimcha nusxadan ma'lumotlarni kayta tiklash bilan yakunlanadi.

Ma'lumotlarni nusxalashda shuni esda tutish kerakki, Internetning tarmoq xizmatidan foydalanishga ruxsat beruvchi ruyxatga olingan va parol xakidagi ma'lumotlarni aloxida kompyuterda saklash kerak buladi. Ularni kompyuterda saklash mumkin emas. Ular alohida xonalarda saklanish kerak.

Kimmatli va maxfiy bo’lmagan ma'lumotlarni saklashning ishonchli va zamonaviy usullaridan biri ularni Internet serverining WEB papkasida saklashdir.

Axborotlarni himoyalashning ko’shimcha vositalariga antivirus dasturlari va apparat himoya vositalari kiradi. Masalan «ona plata» dagi maxsus ulagich (peremichka)ning uzilishi kayta dasturlanadigan doimiy xotira (PZU) dan ma'lumotlarni o’chib ketishining oldini oladi. Shunday viruslar borki, ular doimiy xotiradagi ma'lumotlarni o’chirib yuboradi.

Ko’plab antivirus dasturlari yaratilgan bo’lib ular quyidagi xizmatlarni amalga oshiradi:

1. 
   Tashki vositalar (yumshok disk)da kattik diskning obrazini hosil kilish ;
   
2. 
   Doimiy ravishda qattiq diskda virusni aniqlash buyicha tekshiruv o’tkazib turish. Antivirus bazalarini yangilab turish kerak. Masalan, 1999 yil 26 aprelda W 95. CIH.1075 («Chernobil») virusi 100 minglab kompyuterlarni ishdan chiqishiga olib keldi. Bunga sabab o’sha vaktda bu virusga karshi vosita bo’lmaganligi bo’ldi;
   
3. 
   Fayllarning o’lchamlari va atributlarining o’zgarishini nazorat qilib turish;
   
4. 
   Qattiq diskka murojaatlarni nazorat kilib turish.
   

Antivirus dasturlar va ular bilan ishlash texnologiyasi

Kompyuter viruslarini aniqlash, o’chirish va ulardan muxofazalash uchun bir necha maxsus dasturlar ishlab chikilgandir. Bunday dasturlarni antivirus dasturlari deb yuritiladi. Bir - biridan farq kiluvchi quyidagi ko’rinishli dasturlar mavjuddir:

o detektor dasturi;

o doktor (davolovchi) dastur;

o revizor(tavftish) dasturi;

o filtrli dastur;

o vaktcina yoki immunitet xosil qiluvchi dastur.

Detektor dasturi - tezkor xotirada joylashgan anik bir tavsifli virusni izlab topadi va u xakda ma'lumot beradi. Bunday dasturning kamchiligi shundaki, u aniklagan virus dastur ishlab chikkan kishi uchun oldindan ma'lum buladi.

Doktor - dasturi va vaktcina - dasturlari nafakat viruslarni aniklaydilar, balki ularni o’chirib diskning zararlangan sektorini davolaydilar, fayldagi virus dasturini uchirib, uning o’rniga faylning oldingi kurinishini kayta tiklaydilar. Ular, oldin tezkor xotiradan virusli dasturlarni izlab topadilar, sungra ularni o’chirib disk sektorini va fayllarni davolaydilar. Ular ichida davolovchi dasturning vazifasi shundaki, u oldin katta mikdordagi viruslarni izlab topadi, sungra ularni uchirib chikadi. Aktiv faoliyat kursatuvchi antivirus dasturlar: Aidstest, Scan, Norton Antivirus va Doktor Wed lar hisoblanadilar.