O`zbekiston respublikasi oliy va o`ta maxsus ta`lim vazirligi

Talim metodlari va vositalari.

Reja.
1. Talim metodlarining tasnifi.
2. Talim metodlarining asosiy turlari.
3. Тalimning zamonaviy vositalari.
Ta`lim jarayonining muvaffakiyati uning shaqlligini emas, balki kullanilaetgan metodlar samoradarligiga ham bog`liqdir. Ta`lim nazariyasida uqitish (ta`lim) metodlari markaziy urin egallaydi.
“metod” yunoncha suz bulib “yul” ma`nosini anglatadi. Pedagogika amalietida uqitish usullari va metodlarining juda katta boyligi tuplangan. Ularni tonlashda turli sharoitlar uqitilaetgan esh xususiyatlari oldingi tayergarligi darajasi va xokaza xisobga olinadi.
Farabiy uzining uqitish metodlari haqidagi tushuntirishlarida oquvchilarga turli bilimlar berish bilan birga mustakil xolda bilim olish yullarini kursatish,ularni bilimlarining zarurligiga shok shubxasiz ishontirish keraqligini uktirgan.<sup>1</sup>
Ta`lim metodlari ukitishning uz oldiga kuygan maksadlariga erishish usullarini hamda ukuv materiallarini nazariy va amaliy iunaltirish yullarini anglatadi. Okitish metodlari ta`lim jarayonida Oqituvchi va oquvchi faoliyatining qanday bulishi uqitish jarayonini qanday tashkil va olib borish keraqligini hamda shu jarayonda oquvchilar qanday ish harakatlarini bajarishlari keraqligini belgilab beradi.
2. Metodlar birqancha asosiy guruhlardan iborat bulib ularning har biri uz navbatida kichik guruhlar va ularga kiruvchi alohida metodlarga bulinadi. uquv bilish faoliyatini tashkil qilish va amalga oshirish jarayonini uzi uzatish . qabul qilish, anglash, uquv axborotlarini esda saqlashni hamda olinadigan bilim va kunikmalarni amalietda kullay olishni nazarda tutishni hisobga olsak, birinchi guruh metodlariga suz orqali uzatish va axborotni (informatsiya) eshitish orqali qabul qilish metodlari (og`zaki metodlar hikoya, ma`ruza, suhbat va boshkalar) uquv axborotini kurgazmali metodlar tasviriy, namoyish qilish va boshkalar uquv axborotini amaliy mehnat harakatlari orqali berish (amaliy metodlar. Mashklar. Laboratoriya tajribalari, mehnat harakatlari va boshkalar) kiradiyu
Yuqorida baen qilingan fikrlardan kelib chiqqan holda amalietda keng qullanilaetgan metodlarni uch guruhga ajratish mumkin.

Окув материалини огзаки баён килиш методи

1. 
   r asm
   

Таълим методлари

2. Кургазмалилик методи

3.Амалий машгулотлар методи

Oquv materialini ogzaki baen qilish metodi maktab ta`lim tizimida eng kup kullaniladigan metodlardan biri bulib mazkur metodga barcha uquv predmetlari buyicha barcha sinflarda murojaat qilish mumkin.

Ushbu metod baen qilinaetgan ma`lumotlarning tug`ridan tug`ri Oqituvchining jonli nutqi orqali idrok qilinishi bilan tavsiyalanadi va ana shu xususiyatga kura ta`limning boshqa metodlaridan farq qiladi.
Oquv materialini ogzaki baen qilish metodi kuyidagi besh turda qullaniladi:

Таълим методлари

Огзаки баён килиш методи

А) хикоя килиш

Б) укув материалини тушунтириш

Д) дарслик ва китоб билан ишлаш.

H ikoya-oqituvchi tamonidan yangi u

В) мактаб маърузаси
tilaetgan mavzuga oid fakt, hodisa va vokealarning usliklarga bulib, o
Г) сухбат
brazli tasvirlash yuli bilan ixcham qisqa va izchil baen qilinishidir. (I-IV sinf 10-12 min, V-VIII sinf 15-20 min bulishi mumkin) hikoya qilish gumanitar predmetlar uqitishda keng qullaniladi.
Maktab mavzusi- utilaetgan mavzuning haqiqiy mohiyatini ochib berish, ulardan ilmiy xulosalar chiqarish va umumlashtirish yuli bilan, bir saotlik mashg`ulot davomida bilimlarni izchillik bilan sidirg`asiga baen etishdir. Maktab ma`ruzasi asosan yuqori sinflarda qullaniladi.
Maktab ma`ruzasi kuyidagi talablar asosida tashkil etiladi.
1.Materialning ta`lim tizimi oldida turgan umumiy talablarni amalga oshirishga xizmat qilishga erishish
2. materialning tarbiyaviy ahamiyatini tug`ri belgilash
3. ma`ruza jarayonida oquvchilarni mavzuga oid fan etilishlari kashfietlar bilan tanishtirib borish
4. baen qilishda oqituvchi nutqi yagona bilim manbai sanaladi, shu bois u ravon, tushunarli, ifodaviy bulishi lozim. Ma`ruza jarayonida oquvchi uchun notanish suzlar va iboralarga izoh berish, qoida va qonunlarning ta`rifi sodda, ixcham va tushunarli bulishi kerak.
5. oquvchilar oqituvchi tomonidan berilgan ta`riflarni ezib borishlari kerak.
Oqituvchi muayan bir predmetning u eki bu mavzusiga oid qoida, qoidalar qanchalik asosli ekanligini dalillar misollar keltirish yullari bilan isbotlab beradi.
Suhbat metodi kupincha savol javob metodi deb ham yuritiladi. Chunki bu metodta dars utilsa, u asosan savol-javob yusinda olib boriladi.
Suxbat metodi bilan ish olib borganda mashg`ulotlarni tashkil qilish va uni olib borishda oqituvchi kuyidagilarga amal qilishlari kerak.
1. Oqituvchining tayerlagan savollari oquvchilarning hammasiga ta`luqli bulib, suroq urtaga tashlanishi kerak.
2. oquvchilardan biri javob berish uchun chaqiriladi
3. oquvchilar hammosi kunt bilan tinglab. Uning javobini tuldirishi, tuzatishi, oydinlashtirishi kerak.

Аслига курсатилиши мумкин булган нарса, буюм, усимликлар, уларнинг кисмлари, хайвонлар, коллекциялар, асбоблар машиналар

Кургазмалилик методи

Тасвирий кургазмалар материаллари

А) буюм нарса, ходиса ва вокеаларнинг тасвирини ифодоловчи материаллар расм, фотосурат, диафильм, кинофильм ва бошкалар

Буюм нарсаларни, вокеа ходисаларни шартли белги оркали ифодаланган рамзий ва схематик тасвирий материаллар (карталар, диаграммалар)

Ekskursiya metodi-hamma urganilaetgan narsa va hodisalarni tabiy sharoitda eki maxsus kuzatadi.

Амалий машгулотлар методи

Лаборатория машгулотлари методи

В) амалий машклар методи
Amaliy mashg`ulotlar metodi kuyidagi metodlardan iboratdir.

А) машк килдириш методи

A) mashq qildirish metodi asosan uzlashtirilgan ilmiy bilimlarni mustahkamlash va uni amalda kullay olish, tegishli kunikma va malakalarga ega bulishni ta`minlashga xizmat qiladi.. mashq qildirish metodi uquv predmetlarining mazmuni va xarakteriga qarab turlicha olib borilishi mumkin. Mashq qildirish metodida oquvchilarning ezma ijodiy mashqlari alohida urin egallaydi.shuningdek, ma`lum mavzularda ma`ruza tayyorlash grafik ishlari ham muhim ahamiyat kasb etadi.

B ) laboratoriya metodi- ta`lim jarayonida oquvchilarga atrofni urab olgan ob`ektiv borlikdagi narsa va hodisalar, ularning shaqli, hajmi, tarkibi, tuzilishi, uzgarish va rivojlanish qonuniyatlari haqida yangi yangi bilimlar berish, uzlashtirilaetgan ilmiy bilimlarni mustahkamlash hamda tegishli kunikma va malakalar bilan qurollantirishda muhim ahamiyatga ega. Laboratoriya metodi asosan fizika kime, biologiya va fizik-geografiya kabi predmetlarni urganishda qullaniladi va u maxsus jihozlangan laboratoriya xonada tegishli asboblar erdamida olib boriladi.

Лаборатория машгулотлари

кузатиш

Тажриба еки синов утказиш

Тегишли асбоб ва курол аркали маълум объектни улчаб куриш.

Laboratoriya metodi xususiyatiga qarab quyidagi tipda tashkil qilinadi.

1. Ommaviy mashg`ulotlar
2. guruhli mashg`ulotlar
3. yakka tartibdagi mashg`ulotlar.
3. Ta`lim jarayonida qullaniladigan vositalar. Ta`lim standartini ta`minlashga xizmat qiladi. Vosita muayan uqitish metodi eki metodik usullari muvafaqqiyatli omalga oshirish uchun zarur bulgan erdamchi materiallaridir. Ta`lim vositalari asbob uskunalar. Laboratoriya jihozlari , axborot va texnik vositalar (kurilmalar) kursatmali qurollar, ramziy belgilar, darslik uquv qullanmalari, radio televidenie va komp`yuter va xokazolardan iborat buladi.
Ta`lim jarayonida uqitish vositalaridan foydalanish-dars jarayonida tabiy eki tasviriy kurgazma materiallar (predmet, sxema, diagramma surat va boshkalar) laboratoriya eki demonstratsiya mashg`ulotlarida qullaniladigan asbob uskunalar, uquv qurollari mikroskop va boshka apparatlar, shuningdek mavzuga oid dalillar (tsitatalar ta`rif, koida, formula va boshkalar) ning ishlatilishini anglatadi.
Ta`lim jarayonida ta`lim shaqli metod va vositalari muhim urin tutadi, mazkur holat tasvirda kuyidagicha ifodalanadi.

Курсатмалилик методи

А) намойиш этиш

Б) тасвирлаш

В) экскурсия

Намойиш этиш





Бошка мустакил таълим методлари билан олиб борилаетган дарсга намойиш этиладиган материаллардан фойдалониш



Дарс еки дарс машгулоти-
нинг асосий кисмида утилаетган мавзунинг мазмунини намоен килиш

Darslik va kitob bilan ishlash-materialni ogzaki baen qilish metodining asosiy turi bulib, maktab amalietida muhim urin tutadi. Uquv Adabiyotlari bilan ishlash murakkab psixologik jarayonni uz ichiga oladi. U ta`lim jarayonida Oqituvchi tamonidan baen qilinaetgan bilimlarni, uquv materiallarini kitob matnidan kurib, ongli idrok qilish faoliyatini rimvojlantirish ham nazarda tutadi. Darslik va kitob bilan ishlash ikki yunalishda olib boriladi.

Дарслик ва китоб билан ишлаш

Дарс жараёнида дарслик ва укув адабиётлари билан ишлаш

Дарс мавзусига боглик холда синф ва синфдан ташкари вактларда дарслик ва укув Адабийотлари билан мустакил ишлаш

Umumiy urta ta`lim maktablarining yuqori sinf oquvchilarini darslik va boshka uquv materiallari bilan birga xilma-xil qushimcha adabiet, ilmiy va ilmiy ammobop maqolalar, shuningdek gazeta jurnal materiallaridan foydalanishga urganib borish lozim.