O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. James W. Robinson, Eileen M. Skelly Frame, George M. Frame II Undergraduate Instrumental Analysis // Crystallography, Rigaku Americas
Corporation, The Woodlands, TX. www.rigaku.com/smc. © Rigaku Corporation. 2.Loginova N.V., Polozov G.I. Vvedenie v farmatsevtichekuyu ximiyu Minsk,
Elektronnaya kniga BGU, 2004.

3. 
   Farmatsevtichna ximiya pod redaktsii P.O. Bezuglogo, Xarkov - 2002 g.
   
4. 
   Farmatsevtichniy analiz pod redaktsii P.O. Bezuglogo, Xarkov -2001 g.
   
5. 
   Maksyutina N.P. i dr. Metodы analiza lekarstv, Kiev, 1984.
   
6. 
   Arzamastsev i dr. Analiz lekarstvennыx smesey. Moskva 2000 g.
   
7. 
   "Dori vositalarining sifatini nazorat qilish va standartlash" fani uchun o‘quv qo‘llanmasi (Elektron darslik) Mualliflar jamoasi.
   
8. 
   Mavzular bo‘yicha uslubiy qo‘llanmalar.
   
9. 
   Rukovodsvo k laboratornыm zanyatiyam po farmatsevticheskoy ximii, pod redaktsii A.P.Arzamastseva, Moskva, 2001 g.
   

10 mavzu: YUQX - suyuq xromatografiyaning planar turi. Tarixi, aniqlash xatoliklari. Moddalarning ajralishida omillarning ta‟siri. YUSYUQX. Reja:

1. 
   Yupqa qatlam xromatografiyasi.
   
2. 
   YUQX usulida moddalarning ajralishida omillarning ta‘siri
   
3. 
   YUSYUQX usullarining ishlash pritsiplari
   

Yupqa qatlam xromatografiya usuli yuqori sezgirlikka ega bo‘lgan universal usul bo‘lib, hozirgi vaqtda oddiyligi, tez bajarilishi, iqtisodiy jihatdan afzalligi tufayli farmatsevtika amaliyotida ko‘p foydalanilmoqda. Usul sorbent bilan qoplangan shisha, folga, plenka yuzasida kapillyar kuchlar ta‘sirida moddalarning harakatlanishi natijasida bir-biridan ajralishiga asoslangan.

YQX usulidan moddalarning chinligi, tozaligi va miqdorini aniqlashda keng foydalaniladi.
Mazkur usulda qo‘zg‘aluvchan faza sifatida ko‘pincha suv va ba‘zida boshqa erituvchilar yoki ularning aralashmalari ishlatiladi. Qo‘zg‘aluvchan faza qo‘zg‘almas faza (yupqa qatlamli sorbent)ga tomizilgan aralashmani o‘zida eritadi va ulami turli tezlikda har xil masofadagi o‘rinlarda taqsimlanishiga olib keladi.
Yupqa qatlam xromatografiyasi usulida erituvchilar aralashmasini shunday tanlash kerakki, bunda xromatogrammada birikmalar simmetrik joylashib, R_f qiymati 0,5 ga yaqin bo‘lishi kerak. YQXda qo‘zg‘almas qattiq faza - sorbent sifatida maxsus ‗‗xromatografiya uchun‖ tayyorlangan silikagel, aluminiy oksidi, KSM rriarkali silikagel, silikagel bilan aluminiy oksidi aralashmasi, sellyuloza,
kizelgur, poliamid ishlatiladi. Sorbent tanlashda aniqlanuvchi modda funksional guruhlarining xususivati va soni ham ahamiyatga ega.
YQX usuli — sorbent mahkamlangan va mahkamlanmagan plastinkalarda olib boriladi. Sorbent qatlamini mahkamlash uchun 5±20% gacha bog‘lovchi modda qo‘shiladi. Bog‘lovchi moddalarning ajralish jarayoniga ta‘sir etmasligi kerak. Shunday bog‘lovchilarga gips, kraxmal, agar-agar kiradi.
Sorbenti mahkamlangan yupqa qatlamli plastinka tayyorlash uchun 5 g KSM markali silikagel, 0,2 g kalsiy sulfat va 12 ml suvdan iborat aralashma chinni havonchada shisha tayoqcha bilan bir xil quyuqlikda bo‘lgunicha aralashtiriladi. Tayyorlangan aralashmani o‘lchamlari 13x18 (14x16; 8x15) sm keladigan shisha plastinka ustiga quyib maxsus moslama yordamida qatlam qalinligi bir tekis bo‘lgunicha (250-500 mg) tekislanadi. Keyinchalik plastinka gorizontal holatda quritish shkafida 120⁰C haroratda 1 soat davomida quritiladi. Plastinkalar suvsiz kalsiy xlorid solingan eksikatorlarda saqlanadi.
Xromatografik kamera sifatida og‘zi oyna yoki ishlov berilgan qopqoq bilan yopilgari tagi uassi shisha idishlai (kristallizatoilar, eksikator va h.k.) ishlatiladi. Kamera sathini 5—7 mm ga qo‘zg‘aluvchan faza — erituvchilar aralashmasi solinadi. Kamerani to‘yintirish maqsadida uning devoriga erituvchi bilan shimdirilgan filtr qog‘oz joylashtiriladi. Namunani yuborishdan avval plastinka chekkasidan 1,5—2 sm masofada o‘tkir qalam yoki igna bilan dog‘larning boshlang‘ich - start chizig‘i belgilanadi. Plastinkaning qarama-qarshi chekkasida namunaning nomi yoziladi. Namuna mikropipetka yoki mikroshprits yordamida tomiziladi. Sifat tahlilini o‘tkazishda kapillyardan foydalaniladi. Namuna start chizig‘iga diametri 3-4 mm bo‘lgan dog‘ ko‘rinishida tomiziladi. Namuna plastinkaning pastki qismidan 1,5-2 sm yuqorida, yon tarafidan esa 2 sm masofada tomizilishi kerak. Agar plastinkaga bir necha namunalar tomizilishi kerak bo‘lsa. ular orasidagi masofa 2 sm dan kam bo‘lmasligi kerak.
Xromatografiyalash uslubi 3 xil bo‘ladi.

1. 
   Yuqoriga ko‘tariluvchi xromatografiyada plastinka vertikal holatda joylashtiriladi, erituvchilar aralashmasi pastdan yuqoriga qarab harakat- lanadi.
   
2. 
   Pastga qarab harakatlanuvchi xromatografiyalashda erituvchi alo- hida idishga solinib, kameraning yuqori qismiga joylashtiriladi. Erituvchi filtr qog‘oz yordamida beriladi, ya‘ni xromatografiya qog‘ozining bir uchi erituvchiga solinsa. ikkinchi uchi kameraning pastki qismiga tushiri- ladi.
   
3. 
   Aylanali xromatografiyalashda erituvchi solingan Petri idishida diametri 2 mm kattalikda tirqish bo‘ladi. Aniqlanuvchi modda qog‘ozga tomiziladi. Tirqishga filtr qog‘oz o‘rnatiladi va erituvchiga solinadi.
   

Xromatogrammada hosil bo‘lgan dog‘lar 2 xil usulda ochiladi: kimyoviy va fizikaviy.