O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta

- rasm. Namunani kapillyarga kiritish usullari

Ushbu keltirilgan murakkabliklarga qaramasdan zamonaviy KE qurilmalarida kapillyar ichiga kiritiladigan namuna hajmidagi xatolik 1% dan oshmasligiga erishish mumkin.
YUqorida aytib o‗tilganidek, KE da sodir bo‗ladigan asosiy hodisalardan biri - elektroosmotik oqim (EOO) hisoblanadi.
Manfiy zaryadlangan kapillyar devori bufer eritma tarkibidagi musbat zaryadlangan ionlarni o‗ziga tortib, ikki xil zaryadli qo‗sh qavatni hosil qiladi. Kapillyar oxirlariga kuchlanish berilganda diffuzion qavatdagi kationlar katod tomonga harakatlanib, o‗zi bilan birga suv molekulalarini ham harakatga keltiradi. Buning natijasida bufer eritma oqimi manfiy zaryadlangan katod tomonga harakatlanadi. Ushbu hosil bo‗lgan oqim EOO deb nomlanadi va u osonlik bilan hosil qilinishi mumkin.
Misol uchun, konsentratsiyasi 20 mM bo‘lgan boratli bufer (rN 9.0) elektroosmotik oqimining chiziqli tezligi taxminan 2 mm/s tashkil qiladi. Ichki diametri 50 mkm bo‘lgan kapillyar uchun ushbu oqim taxminan 4 nl/s tashkil qiladi. YUqorida keltirilgan tahlil sharoitlarida pH=3 da EOO birmuncha kichik bo‘ladi va taxminan 0,5 nl/s tashkil qiladi.
KE da aralashma komponentlarining bir-biridan ajralish mexanizmi moddalarning bufer eritmada kapillyar bo‗ylab harakatlanish tezliklaridagi farqqa asoslanadi.
KE da elektroforezning boshqa ko‗rinishlaridagi kabi EOO dan tashqari elektroforetik oqim (EFO) ham mavjud bo‗lib, bunda manfiy zaryadlangan zarrachalar anodga, musbat zaryadlangan zarrachalar esa katodga tomon harakatlanadi. SHunday qilib, EFO musbat zaryadlangan zarrachalarni EOO ga qarama-qarshi tomonga harakatlanishga sabab bo‗ladi. Lekin bunda EOO tezligi EFO nisbatan ancha yuqori bo‗lib, shu tufayli ham kationlar ham anodga tomon harakatlanadi.
KE da aralashma komponentlarining taqsimlanishi quyidagicha bo‗ladi:
Kationlar → Neytral zarrachalar → Anionlar
Bundan ko‗rinadiki, kationlarning harakat tezligi zaryad/massa nisbatiga to‗g‗ri, anionlarda esa teskari proporsional. Neytral zarrachalarning tezligi esa ularning o‗lchamlariga teskari proporsional bo‗ladi.
SHunday qilib, murakkab aralashma tarkibidagi anion, kation va neytral zarrachalar bir vaqtning o‗zida bir-biridan ajralishi mumkin.
Suyuqlik xromatograflariga o‗xshash bosimni boshqarish mumkin bo‗lgan tizimlarda suyuqlik va qattiq faza (sorbent va kapillyar devori yuzasi) orasidagi ishqalanish kuchlari bosimning katta sakrashlariga olib keladi. Bunda ochiq kapillyar va kichik oqimda ham ishqalanish kuchlari etarli darajada katta bo‗lib, u laminar yoki parabolik oqimning hosil bo‗lishiga olib keladi. kapillyar ichida hosil bo‗lgan parabolik oqimning tezligi kapillyar markazida eng yuqori bo‗lib, uning devori yaqinida nolga yaqinlashadi (4- a rasm).
Bu esa oqim zonasining kattalashishiga olib keladi. Bundan farqli ravishda EOO tekis bo‗ladi. Elektrokinetik tizimlarda suyuqlikni harakatga keltiruvchi kuch EOO kapillyarning butun ichki yuzasi bo‗ylab bir xilda taqsimlangan. Buning natijasida kapillyar devori yuzasiga juda yaqin bo‗lgan sohadan tashqari butun diametr bo‗yicha bir xil bosim va tezlikka ega bo‗ladi (4-b rasm).
(a)
(b)

3.