|
Navbatma –navbat usul - bir o‘quvchi bir mashqni bajarib bo‘lgandan
so‘ng ikkinchi o‘quvchi shu mashqni bajarishga kirishadi, undan so‘ng uchinchi
o‘quvchi boshlaydi.
Bu usul qoidaga binoan o‘rgatishni birinchi boskichida qo‘llaniladi.
Potok usulida esa bir o‘quvchi bir mashqni bajarilishini tugallamasidan
ikkinchi o‘quvchi shu mashqni bajarishga kirishadi. Shunday qilib, bu usulni
o‘quvchilar akrobatik yo‘lakda oldinga dumbaloq oshishni tayanib sakrashni
vazifa qilib olganlarida bajaradilar. Bu usulni o‘quvchilar mashqlarni
o‘zlashtirib olganlaridan so‘ng qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Ba’zi xollarda
mashqlarni galma-gal bajarish usulidan foydalaniladi. To‘pchani mo‘ljalga
urishni, uloqtirish yoki basketbol to‘pini bir-biriga uzatishni o‘rgatilayotganda
o‘quvchilar yuzma-yuz ikki qatorga saflanadilar. Mashqlar o‘quvchilar
tomonidan bir qatordan ikkinchi qatorga uloqtirish orqali bajariladi. Bu usul
o‘quvchilarni o‘zaro munosabatini, bir-biriga o‘rgatishini va harakatini
baholashni o‘rgatadi.
Bu usul o‘rgatishni hamma bosqichida qo‘llanishi mumkin. Mashqlarni
bir vaqtda bajarish usulini izoh-zaruriyati bo‘lmasa kerak. Aytish mumkinki bu
usul jarayonida o‘quvchilar bir vaqtda bir mashqni o‘zini yoki boshqa vazifani
bajarish mumkin. Mashqlarni bir vaqtda bajarish topshiriq bilan bog‘liq bo‘lishi
mumkin, juft bo‘lib, uch kishilashib, biri bajarganida qolgani yordam beradi va
baholaydi, ko‘rsatma beradi. Mashqlarni navbat bilan bajarish, “to‘lqinli” 4-6 va
undan ko‘proq odam mashg‘ulot o‘rniga, zaruriy asbob –anjomlarni
mavjudligiga bog‘langan holda foydalaniladi. Amaliy ishda frontal, guruhli va
alohida, yakka mashg‘ulotlarni tashkil qilish metodlari qo‘llaniladi.
Frontal metodning mohiyati shundan iboratki, sinfni hamma o‘quvchilari
bir vaqtda bir topshiriqni bajarish uchun jalb etiladi. U o‘quvchilarni yangi
materiallar bilan tanishtirishda va oddiy mashqlarni o‘rganishda, yordam va uni
himoya qilish hamda yaxshi o‘zlashtirib olingan mashqlarni takomillashtirishda
qo‘llaniladi. Uning afzallik tomoni, o‘quvchilarni harakat faoliyatlarga jalb etish
ya’ni darsni yuqori zinchligiga erishish imkoniyatini beradi.
55
Frontal metod o‘quvchilar mehnatini tashkil etishda, darsga sinchkovlik
bilan tayyorlanishi talab etiladi, o‘rgatish jarayonini aniq nazorat qilish, zaruriy
yordamchi mashqlarni berish imkoniyatini beradi. Sinfni hamma o‘quvchilarini
ko‘ra turib, o‘qituvchi ularni o‘rganishga tayyor ekanligini sezadi,
o‘zlashtirilgan mashqlar darajasini aniqlaydi. Bundan foydalanish davridagi
yuqoridagi mashqlanish samarasiga erishish mumkin.
Murakkab
mashqlarni
chuqur
o‘rganishda
guruhli
metodlardan
foydalaniladi. Bu metod jismoniy gap me’yorlarini aniqlash vazifani o‘quvchilar
tomonidan qanday bajarilayotganini yaxshi kuzatish, va xatolarini to‘g‘rilash
imkonini beradi. Bir vaqtda shuni yoddan chiqarmaslik zarurki, bu metodlarni
qo‘llash me’yor zichlikni pasayib ketishiga olib keladi. Shuning uchun oz
bolalarni qamrab oluvchi snaryadlar bo‘lsa navbat kutib turgan bolalarga
zaruriy yordamchi mashqlarni berishlik maqsadga muvofiqdir.
Guruh metodini tashkil etib undan foydalanish jarayonida o‘quvchilarni
guruhlarga bo‘lish tamoyilini tanlash maqsadga muvofiqdir. O‘quvchilarni
guruhlarga bo‘lganda ularni jismoniy tayyorgarligiga qarash zarur. Biroq
bo‘lishlik o‘quvchilarni izzat-ikromiga tegmasligi kerak, shunday bo‘lmasligi
uchun, birinchidan, o‘quvchilarni u guruhdan bu guruhga tez-tez o‘tkazib turish
zurur; ikkinchidan, programmani har bir bo‘limini o‘rganish uchun yangi
guruhlarni tashkil etish kerak. Guruhli usul o‘quvchilarning mustaqilligini
rivojlantirish, aktivligini oshirish, darsga qo‘yilgan vazifalarni muvaffaqqiyatli
hal etishda musobaqalarni tashkil etish keng imkoniyatni beradi.
O‘quvchilarni o‘quv mehnatni tashkil etishda yakka usulini mohiyati,
o‘quvchilar u yoki bu vazifani alohida olib, shu vaqtning o‘zida bajarishga
kirishishlari imkoniyatini beradi. Bu usul ko‘proq yuqori sinf o‘quvchilari uchun
to‘g‘ri keladi, darsni hamma qismida foydalansa bo‘ladi.
Ba’zi metodik qo‘llanmada doiraviy mashqlanish usulini mustaqil sifatida
ajratiladi. Biroq o‘quvchilar faoliyatini tashkil etishda u guruhli doirasiga
qisman kirib ketadi. O‘rganilgan materialni mustahkamlash va jismoniy
56
sifatlarini tarbiyalash uchun doiraviy usul zarurligini hisobga olgan olgan holda
uni oqlash mumkin.
Har bir usulni tashkil etganda o‘quvchilarni yoshini, jinsini, tayyorgarlik
darajasini, sinfdagi o‘quvchilar sonini hisobga olingan holdagina o‘rgatish
etapini har xil samaradorlik beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
