O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta

E. Genotsid 
(Jinoyat kodeksining 153-moddasi) 
 
Genotsid  –  insoniyatga  qarshi  jinoyat  (so‘zning  asl  ma’nosi  –  urug‘ni,  qabilani  o‘ldirish).  «Genotsid 
jinoyatini taqiqlash va uning uchun jazolash to‘g‘risida»gi 1948-yilgi Konvensiyaning 1-moddasida belgilab 
qo‘yilganidek,  genotsid  tinchlik  yoki  urush  davrida  sodir  etilishidan  qat’iy  nazar,  xalqaro  huquq  norma-
larining  buzilishi,  jinoyat  hisoblanadi  hamda  Konvensiya  qatnashchisi  bo‘lgan  davlatlar  unga  qarshi,  uning 
oldini olish choralarini ko‘rish va uni sodir etganlik uchun jazolash majburiyatini oladilar. 
Genotsidning obyekti insoniyatning yashash huquqi hisoblanadi. Shuni ta’kidlash zarurki, genotsid qaysi 
milliy,  etnik,  irqiy,  diniy  guruhlarni  yo‘q  qilishga  qaratilgan  bo‘lsa,  o‘sha  guruhlar  genotsiddan 
jabrlanuvchilar hisoblanadi. 
Obyektiv  tomondan  jinoyat  milliy,  etnik,  irqiy  yoki  diniy  guruhni  qirib  tashlash,  shu  guruh  a’zolarini 
o‘ldirish, ularga og‘ir tan jarohati yetkazish yoki ruhiy ta’sir ko‘rsatish, ular uchun shu guruh doirasida bola 
tug‘ilishiga  yo‘l  qo‘ymaslikka  qaratilgan  turmush  sharoitini  ataylab  vujudga  keltirish  va  bolalarni 
odamlarning bir guruhidan boshqasiga zo‘rlik bilan berib yuborish yo‘li bilan to‘la yoki qisman yo‘q qilish 
niyatida amalga oshiriladigan harakatlarni sodir etishdan iborat bo‘lishi mumkin. Sanab o‘tilgan qilmishlarni 
bajarish to‘g‘risida buyruq berish ham genotsid jumlasiga kiradi.  
Konvensiyada  berilgan  shakllarining  ro‘yxati  qat’iydir,  genotsidning  ko‘rinishlari  to‘la-to‘kis  berilgan. 
Subyektiv  tomondan  genotsid  to‘g‘ri  qasddan  sodir  etiladi.  Maqsad  milliy,  etnik,  irqiy  yoki  diniy  odamlar 

---

guruhini  batamom  yoki  qisman  yo‘q  qilishdir.  Germaniya,  Chili,  Kampuchiya  va  boshqa  mamlakatlardagi 
fashistlarga  xos  vahshiyona  ishlar  genotsid  hisoblangan.  Genotsid jinoyatining  subyekti  16  yoshga  to‘lgan, 
aqli raso shaxsdir. 
 
F. Yollanish 
(Jinoyat kodeksining 154-moddasi) 
 
BMТ  Bosh  Assambleyasining  1988-yilda  qabul  qilingan  2465-rezolutsiyasiga  (XXIII)  ko‘ra,  yollanma 
askarlardan foydalanish jinoiy qilmish, yollanma askarlarning o‘zlari esa jinoyatchi hisoblanadilar.  
«Urush  qurbonlarini  himoya  qilish  to‘g‘risida»gi  Jeneva  konvensiyasiga  1977-yilda  kiritilgan  1-
qo‘shimcha  bayonnomaning  47-moddasida  «yollangan  askar»  tushunchasi  berildi,  unga  ko‘ra  qurolli 
to‘qnashuvda jang qilish uchun harbiy harakatlar joyida yoki chet eldan maxsus yollangan, mazkur tarafning 
qurolli  kuchlari  shaxsiy  tarkibiga  kiruvchi  shunday  daraja  va  vazifadagi  kombatant  (harbiy  harakatlarda 
bevosita qatnashuvchiniki)dan ancha ortiq haq va’da qilinib shaxsiy naf olish istagida bo‘lgan shaxs sifatida 
to‘qnashuvchi  taraflarning  fuqarosi  bo‘lmagan,  to‘qnashuvchi  taraf  nazorat  qilayotgan  hududda  doimiy 
yashamaydigan;  to‘qnashuvchi  tarafning  qurolli  kuchlari  shaxsiy  tarkibiga  kirmaydigan,  davlat  tomonidan 
yuborilmagan, uning qurolli kuchlari tarkibiga kirmaydigan shaxs «yollangan askar»
1
, deb ta’riflangan. 
Yollanish  jinoyatining  obyekti  insoniyat  xavfsizligidir.    Obyektiv  tomondan  jinoyat  to‘qnashuvchi 
(urushuvchi)  mamlakat  fuqarosi  yoki  harbiy  xizmatchisi  bo‘lmagan  yoxud  to‘qnashuvchi  taraf  tomonidan 
nazorat  qilinayotgan  hududda  doimiy  yashamaydigan  yoki  qurolli  kuchlar  tarkibida  rasmiy  majburiyatlarni 
bajarish  uchun  hech  bir  davlat  tomonidan  vakolat  berilmagan  shaxsning  chet  davlat  hududida  yoki  tarafida 
qurolli to‘qnashuvda yoki harbiy harakatlarda qatnashishidan iborat. 
 
Yollanish jinoyati obyektiv tomonining quyidagi belgilari mavjud: 
1) yollanuvchini aniq qurolli to‘qnashuvda yoki harbiy harakatlarda qatnashish uchun yollash;  
2)  yollanuvchi to‘qnashuvchi  mamlakat  fuqarosi  yoki  harbiy  xizmatchisi  hisoblanmaydi,  to‘qnashuvchi 
taraf  nazorat  qilayotgan  hududda  doimiy  yashamaydi  va  qurolli  kuchlar  tarkibida  rasmiy  majburiyatlarni 
bajarish  uchun  unga  hech  bir  davlat  tomonidan  vakolat  berilmagan.  Faqat  davlatlar  o‘rtasidagi 
shartnomalarga ko‘ra boshqa davlat armiyasiga vaqtincha xizmatni o‘tash uchun yuborilishi mumkin, lekin 
ular harbiy to‘qnashuvlarda bevosita qatnashishlari mumkin emas; 
3)  moddiy  naf  ko‘rish  yoki  boshqa  shaxsiy  manfaatlarga  ega  bo‘lish  yollanishning  sababi  hisoblanadi. 
Subyektiv  tomondan  jinoyat  faqat  to‘g‘ri  qasd  bilan sodir  etiladi.  Moddiy  naf ko‘rish  yoki  boshqa  shaxsiy 
manfaatlarga  ega  bo‘lish  jinoyatning  zaruriy  belgisi  hisoblanadi.  Subyekti  16  yoshga  to‘lgan,  aqli  raso 
shaxsdir.