|
Sabablar va oqibatlar.
Yashirin xavflar amalga oshishiga olib keladigan sharoit sababdeb ataladi.
Boshqa so‘zlar bilan aytganda, sabablar nohush oqibatlarga olib keluvchi, zarar keltiruvchi va xavf- xatar hosil qiluvchi vaziyatlar majmuasidir. Zarar yoki nohush oqibatlar formalari xilma-xildir: jarohatlar, kasalliklar, atrof muhitga keltirilgan zarar, va boshqalar.
Xavf - sabab va oqibatlar, baxtsiz xodisa, favqulodda holat, yong‘in va shunga o‘xshash voqyealarning asosiy xarakteristikasi hisoblanadi.
―Xavf – sabab - nohush oqibat‖ uchligi, bu yashirish xavflarni, zararlarni amalga oshiruvchi taraqkiyotning mantiqiy jarayonidir. Bir xil xavf har xil sabablar bilan ro‘yobga chiqishi mumkin.
Baxtsiz xodisalarning profilaktikasi asosida sabablarni qidirish yotadi. Masalan:
1. zahar /xavf/ -dori tayyorlovchining xatosi /sabab/-zaxarlanish
/nohush oqibat/.
Elektr toki /xavf/-qisqa tutashuv /sabab/-kuyish /nohush oqibat/
Chanqash /xavf/-saxroda adashish /sabab/-organizmni kuruqshab qolishi /nohush oqibat/. Darsga kelmaslik /xavf/-erinchoqlik /sabab/-institutdan xaydalish /nohush oqibat/.
Xavfsizlik – faoliyatning shunday holatiki, unda kishi sog‘lig‘iga ta‘sir qiladigan yashirin xavflar ma‘lum bir ehtimollik bilan mustasno bo‘ladi.
Xavfsizlikni ma‘lum bir aniq faoliyat turida shakllanadigan insonni va yashash zonasini turli– tuman xavflardan muhofaza qiladigan tadbirlar majmuasi deb tushunish kerak. Faoliyat turi qancha murakkab bo‘lsa muhofaza tadbirlari majmuasi ham shuncha murakkablashib boradi. Tadbirlar majmuasi ishlab chiqarish sharoitida huquqiy, tashkiliy, iqtisodiy, texnik, davolash–profilaktik muhofaza tadbirlaridan tashkil topadi.
Faoliyat xavfsizligi shartlarini bajarish uchun xavfsizlikni ta‘minlash prinsiplarini to‘plab olish, xavfsizlikni ta‘minlash usullarini aniqlash va xavfsizlikni ta‘minlash vositalarini qo‘llash talab qilinadi.
Prinsip – bu g‘oya, fikr, asosiy holat.
Usul – bu umumiy qonuniyatlarni bilishdan kelib chiqqan maqsadga erishish yo‘li. Prinsip va usullar bir–biri bilan o‘zaro bog‘liq bo‘ladi.
Vositalar – bu prinsip va usullarning aniq tadbiqi bo‘lib, konstruktiv, tashkiliy va moddiy aspektlarni qamrab oladi.
Xavfsizlikni ta‘minlashning prinsip, usul va vositalari xavfsizlikni ta‘minlashning mantiqiy bosqichlaridir. Ularni tanlash faoliyatning aniq bir sharoitiga, xavfsizlik sathiga, narxiga va boshqa omillarga bog‘liqdir.
Ishlab chiqarish sharoitida xavfsizlikni ta‘minlashning quyidagi prinsiplari qo‘llanishi mumkin:
faoliyatning insonparvarligi, odamiyligi, operatorni almashtirish, tasniflash, xavfni bartaraf qilish, xavfni pasaytirish;
blokirovkalash, masofa bilan himoyalash, mustahkamlik, ojiz zveno, ekranlash, vaqt bilan himoyalash;
me‘yorlashtirish, axborot, nazorat, boshqaruv, samaradorlik. Bu prinsiplarning ayrimlari haqida to‘xtalib o‘tamiz. Masalan:
Faoliyatning odamiyligi – bu hodimni og‘ir, xavfli, monoton mexanik ishlardan imkoni boricha ozod qilish, ijodiy mehnatga sharoit yaratib berish.
Tasniflash (kategoriyalashtirish) – bu xavf bilan bog‘liq obyektlarni sinf va kategoriyalarga ajratish. Masalan: sanitariya – himoya zonalari (5 ta sinf), ishlab chiqarish xonalarini portlash va yong‘in xavfi bo‘yicha tasniflash (A, B, V, G, D), xonalarni elektr xavfi bo‘yicha tasniflash va sh.o‘.
Ojiz zveno prinsipi – bu sistemaga xavfsizlikni ta‘minlash maqsadida parametrlarning o‘zgarishiga sezgir element qo‘yish bilan xavfni bartaraf qilishdir (ogohlantiruvchi klapanlar, himoyalovchi membranalar, himoyalanuvchi yerga ulash, himoyalanuvchi uzib qo‘yish, yashin qaytargichlar, predoxranitellar va h.k.).
Axborot prinsipi – bu xavfsizlikni ta‘minlash maqsadida hodimni o‘qitish, yo‘riqnomalar o‘tkazish xavfsizlik belgilari va ranglar bilan ta‘minlash, ogohlantiruvchi yozuvlar va boshqalar.
Me‘yorlashtirish prinsipi – bu ish joyida asoslangan parametrlarni qo‘llash tufayli xavfsizlikni ta‘minlashdir. Masalan, havodagi changning yo‘l qo‘ysa bo‘ladigan konsentrasiyasi, qo‘lda yuk ko‘tarish me‘yorlari, mehnat xaftasining davomiyligi va boshqalar.
Xavfsizlikni ta‘minlashda gomosfera bilan noksosfera hyech maxal birga bo‘lolmasligini aniq bilish talab qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
