O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta

Ishchilarni xavfsiz evakuasiya qilish

Kutilmaganda va birdan mavjud bo‘lgan xavfli vaziyatlarda (yong‘in, portlash, avariya, yer qimirlashi) korxonada barcha ishlovchilarni tezda va xavfsiz evakuasiya qilish talab qilinadi. Bunda odatda, evakuasiya qilish qisqa vaqt ichida barcha ishlovchilarni bino yoki xonadan tashqariga yo‘naltirish kerak bo‘ladi. To‘qimachilik korxonalarida mashinalar ancha zich joylashtirilishi tufayli va texnologik jarayonning bir muncha murakkabligi, ya‘ni o‘timlarning ko‘pligi tufayli evakuasiya talablari ham o‘ziga xos murakkabliklarga ega.
Xavfsiz evakuasiya qilishda vaqt asosiy rol o‘ynaydi. Evakuasiyaga qo‘yiladigan asosiy talablar ana shundan kelib chiqadi. Bu talablar evakuasiya yo‘laklarining uzunligi, kengligi, ularning soni, qulayligi, joylashtirilishi va shunga o‘xshashlardir.
Yong‘in paytida binolardan odamlarni evakuasiya qilishda ta‘sir etuvchi xavfli omillar quyidagilardir:
ajralib chiqadigan yuqori harorat;
ajralib chiqadigan zararli achchiq tutun moddalarning ta‘siri, nafas olishning qiyinlashuvi, ko‘rish qobiliyatining pasayishi;
tutunning evakuasiya yo‘llari va koridorlarga tarqalishi; odamlarda vahima holati paydo bo‘lishi;
evakuasiya yo‘li va yo‘laklarning har xil yonuvchi materiallar bilan to‘silishi; binolarga o‘t o‘chirish texnikasi va moslamalarini o‘rnatish joylarining yo‘qligi;
Yong‘in paytida odamlarni xavfsiz evakuasiyasini ta‘minlashda ShMQ 2.01.02-04 ―bino va inshootlar yong‘in xavfsizligi‖ me‘yoriy xujjatiga muvofiq binolarda yong‘in sodir bo‘lgan xolda muayyan vazifalarni bajara oladigan konstruktiv, hajmiy – joylashtiruv, muhandis – texnikaviy yechimlar ko‘zda tutilishi kerak.
Yuqorida aytilganidek, yong‘in paytida ajralib chiqadigan tutunni birinchi navbatda evakuasiya yo‘llaridan yo‘qotish shart.
Ko‘p qavatli binolarda yong‘in vaqtida tutun tarqalishining asosiy yo‘llari zinapoyalar, lift shaxtalari, va boshqa vertikal kommunikasiyalar hisoblanadi. Binoning yuqori qavatlarida maxsus tutunga qarshi himoya tizimi ishlamagan holda tutash vaqti 2 – 3 minut bo‘lib, zinapoya va lift shaxtalarida haroratning ortishi kuzatiladi. Tajribalardan ma‘lumki, yong‘in vaqtida zinapoya katagida 5 minut davomida havoning harorati 200^oSga yetgan.
Evakuasiya yo‘laklari (zinapoya kataklari, yo‘laklar, lift oldi maydonchalari)da pardozlash uchun yonuvchi materiallar ishlatish ta‘qiqlanadi.
Eng uzoq ish joylaridan evakuasiya eshigigacha bo‘lgan masofa ishlab chiqarishning toifasiga, binoning o‘tga chidamlilik darajasiga va uning necha qavatliligiga bog‘liq. Ma‘lumki, to‘qimachilik sanoatining asosiy sexlari yong‘in xavfi bo‘yicha ―V‖ toifasiga mansubdir. Shuning uchun bir qavatli binolarda bu masofa 50 – 100 m, ko‘p qavatli binolarda esa 30 – 75 mni tashkil etadi.
Vestibyul, zinapoyalarning yoki tashqariga olib chiqadigan koridorning xona eshigidan uzunligi 25 mdan oshmasligi kerak. Koridorlardan kamida 2ta evakuasiya chiqish yo‘li bo‘lmog‘i kerak.
Evakuasiya uchun xizmat qiladigan yo‘laklar, zinapoya maydonchalarining kengligi hisoblab topiladi, lekin ular bir m dan, koridorning kengligi esa 1,4 m dan kam bo‘lmasligi kerak. Marshlarning eni 1,05 – 2,4 m, eshiklarning eni esa 0,8 – 2,4 m, bo‘lib binodan tashqariga ochilishi kerak.
Evakuasiya zinapoyalari kishilarni xavfsiz evakuasiya qilinishini, ularni tartibli xarakatini, yong‘in vaqtida o‘t o‘chiruvchi qismlarning erkin harakat qilaolishini ta‘minlashi kerak. Bu maqsadda qurilgan zinapoya kataklari, odatda atrofi yopiq va tabiiy yorug‘lik tushadigan qilib hamda yonmaydigan qurilish materiallaridan ishlatilgan holda quriladi.
Ishlab chiqarish korxonalarining yordamchi binolari uchun (ma‘muriy, maishiy, umumiy ovqatlanish, tibbiy punkt va sh.o‘) yong‘inga qarshi talablar QMQ 2.08.02-96 da belgilangandir.
Sexlardan evakuasiya maqsadida chiqish eshiklari ikkitadan kam bo‘lmasligi kerak. Bitta chiqish eshigi faqatgini sexdagi odamlar soni 50 tadan kam bo‘lgan holdagina bo‘lishi mumkin.