O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi toshkent irrigatsiya va qishloq xo’jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti

HB
i
i
N
Kd
P
x
1
n
1
x
n
1
r
y
0



























 
(2.25) 
bu  erda

n
1
i
  va 


1
n
1
i
,  mos  ravishda,  n  va  (n-1)larda      deformatsiyalanuvchi 
elementning 
tarangliklae 
yigindisi. 
Ba'zi 
materiallar 
uchun 
empirik 
koeffitsientlarning qiymatlari 2.5-jadvalda keltirilgan. 
Kalibrlash  tezligi  dastgoxning  imkoniyatlarini  hisobga  olgan  holda  V=2.0 
... 25.0 m/min oraliqda tayinlanadi.
 

---

49 
 
 
(2.25)    tenglamaning  koeffitsientlari  va  daraja  ko‟rsatkichlari                           
2.5-jadval 
 
Ishlov 
beriladigan 
material 
 
К 
у 
r 
x 
 
SMS 
 
 
Сталь 10 
Сталь 20 
Сталь 45 
У8 
2,97 
3,75 
3,71 
2,84 
1,0 
0,92 
0,92 
1,0 
0,79 
0,81 
0,80 
0,82 
1,4 
1,55 
1,65 
1,70 
sulfofrezol, 
МР-1, 
МР-2у, 
 
30ХГСА 
40ХР2МА 
2,28 
1,53 
1,0 
1,0 
0,83 
0,91 
1,90 
1,80 
АМГ-10 
 
АК6 
Д16 
В93 
В95 
2,74 
1,90 
3,31 
1,70 
1,0 
1,0 
1,0 
1,0 
0,76 
0,82 
0,66 
0,82 
1,73 
1,70 
1,60 
1,63 
 
АМГ-10 
 
 
2.5. Olmos yordamida tekislash 
 
 Olmosli  silliqlash  sirpanib  ishqalanish  rejimida  ishlaydigan  olmosli 
uchliklar  (indentor)  yordamida  amalga  oshiriladi.  0,5  mm  dan  4,0  mm  gacha 
bo‟lgan  olmosli  uchlikning  kichik  radiusi  kichik  kuch  bilan  ishlov  berilayotgan 
yuzaga  ta‟sir  qilib,  materialning  oquvchanlik  chegarasidan  yuqori  bo'lgan  katta 
kontaktli  zo'riqishlarni  vujudga  keltiradi  va  toblangan  po'lat  va  qiyin 
deformatsiyalanadigan  materiallarga  ishlov  berish  imkon  beradi.  Ishlanayotgan 
materiallarning  qattiqligi  oshib  borsa,  kichikroq  radiusli  olmos  uchliklarini 
ishlatish  tavsiya  etiladi.  Olmosning  yuqori  mo'rtligini    hisobga  olib,  uzilib-uzilib 
shakldagi  sirtlarni,  shuningdek,  shakli  sezilarli  og'ishlarga  ega  bo‟lgan  yuzalarni 
silliqlalamaslik  kerak.  Olmosni  siiliqlash  odatda  pardozlashning  oxirgi  jarayoni 
sifatida  qo‟llaniladi.  Olmosli  silliqlashda  ishlov  berish  shaklni  kopirlash  asbobi 
yordamida amalga oshiriladi, shuning uchun shakldan chetga chiqishlar juda kichik 
bol‟adi  va  o'lchamlar  mikronotekisliklarni  1,0...15,0  mkmga  ezilish    natijasida  
o'zgaradi. 
 Ishlov berilgan yuzaning sifati silliqlash rejimlari bilan belgilanadi, bunda 
o'tishlar  soni  va  tezligi  yuza  g‟adir-budurligi  va  mikroqattiqlikka  sezilarli  ta'sir 
qilmaydi,  kuch  va  surish  qiymati    muhim  hisoblanadi.  2.6-jadvalda  olmosni 
silliqlash rejimlarini aniqlash bo'yicha tavsiyalar berilgan. Quyidagi belgilar qabul 
qilingan:  D  -  ishlov  berilayotgan  yuzaning  diametri,  mm;  R  -  olmos  uchlikning 
ishchi  maydoni  radiusi,  mm;  HV  -  ishlov  beriladigan  yuzaning  Vikkers  bo‟yicha 
qattiqligi,  MPa.  Olmosni  tekislash  quruqlayin  yoki  И-20  markali  moydan 
foydalanib  bajariladi.  Silliqlash  moy  bilan  bajarilsa,  asbobning  ishlash  muddati 
deyarli  5  martagacha  oshadi.  Ishlov  berish  bitta  yoki  ikkita  o'tishda  amalga 
oshiriladi. Silliqlash kuchi odatda 250 ... 300 N dan oshmaydi. 

---

50 
 
 Olmosli  silliqlash  optimal  rejimlarida  o‟tkazilsa,  ishlov  beriladigan 
yuzaning  mikronotekisliklari  Ra  =  0,1  ...  0,05  mkm  gacha  kamayadi, 
mikroqattiqlik 10  ... 60% ga  oshadi  va  puxtalangan qatlam  chuqurligi  250  ... 400 
mkm  ga  yetishi  mumkin.  Yuza  qatlamlarda  siquvchi  qoldiq  kuchlanishlar  hosil 
bo'ladi,  bu  detalni  eyilishga  chidamliligiga  va  charchoqli  mustahkamligiga  ijobiy 
ta'sir qiladi. 
 
Olmos yordamida ishlov berishning tavsiya qilingan rejimlari  
2.6-jadval
 
Ishlov 
berilayotgan 
material 
 
 
Qattiq
lik 
 
Yuzaning 
boshlangic
h    gadir-
budurligi   
R
a
, mkm 
 
 Ra, 
мкм 
 
Sfera  
radiusi  
R, mm 
 
Silliqlash  rejimi 
Tasir  qilgan 
kuch  Р, Н 
Surish 
qiyma
ti 
S, 
mm/a
yl 
Tezlik 
V, 
m/min 
Rangli 
qotishmalar, 
yumshoq 
po‟latlar 
 
 
НВ< 
300 
 
 
 
 
1,6-3,2 
 
 
 
 
2,5-
4,0