O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi toshkent irrigatsiya va qishloq xo’jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti

 
(1.23) 
 
Puxtalash  jarayoni  uchun  Prigojin-Glensdorf  universal  mezoni  quyidagicha 
bo‟ladi: 
 
0
t
T
S
t
T
dV
V
E
t
dF
F
E
t
T
1
t
P
F
V
ап
ув
2
X









































 
(1.24) 
  
yoki 
0
t
T
dF
F
Е
t
S
t
T
dV
V
E
t
T
1
F
ув
ап
V
2





































 
                  
(1.25) 

---

23 
 
Dissipativ  strukturalarni  paydo  bo‟lish  shartlari  jarayon  davomida 
entropiyaga  o‟z  xissasini  qo‟shadigan  puxtalash  tizumining  energetik  oqimlar 
kinetikasi bilan belgilanadi.  
Dissipativ,  shu  jumladan  dislokatsion  strukturalar  faqat  dinamik 
sharoitlarida  bo‟lishi  mumkin.  Tashqu  energetik  ta‟sir  to‟xtagandan  keyin  ular 
nisbatan  yuqori  chiziqli  nuqsonlarga  ega  bo‟lgan  kristal  tuzilmaga  aylanadi.  1.3 
jadvalda  turli  mexanik  ishlov  berish  va  puxtalashdan  keyingi  yuzalarning 
dislokatsiyalar zichligi keltirilgan [16].  
 
Turli ishlov berishlardan keyin yuzalarning dislokatsiyalar zichligi 
1.3- jadval 
t/r  Puxtalash va oxirgu ishlov berish 
Dislokatsiyalar zichligi, ρx10
11
 sm
-2
 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
Jilvirlash 
Lazer yordamida ishlov berish (L) 
Ultra tovush yordamida ishlov berish 
(UT) 
Pitra bilan urib ishlov berish 
Elektr uchqunli legirlash  (EUL) 
EUL + L 
EUL + UT 
26,0 
15,5 
2,1 
8,1 
35,6 
20,0 
14,8 
 
Jadvaldan  ko‟rinayapti,  dislokatsiyalarning  maksimal  zichligi  yuqori 
energetik  oqimlar  bilan  ishlangan  strukturalarga  tegishli.  Buning  sababi 
dislokatsion strukturalarning hosil bo‟lishi kuch va termoplastik ta‟sirlar hisobiga 
deformatsion  xarakterga  ega  va  kuchlanishlar  gradienti  bilan  belgilanadi,  bunga 
esa faqat yuqori energetik oqim bilan ta‟sir qilganda erishish mumkin.    
Ko‟pchilik  puxtalash  texnologiyalarda  PT  quvvatining  zichligi  o‟zgarmas 
bo‟ladi,  shuning  uchun  puxtalash  tizimini  energetik  oqimlarning  asosiy  kinetik 
ko‟rsatkichlarini shu variant uchun ko‟rib chiqamiz. 
Strukturaviy-dissipativ  jarayonlarning  jadalligi  vaqt  davomida  o‟sib  boradi: 
nol  qiymatidan  boshlang‟ich  paytida  to  maksimal  qiymatgacha  PTning  quvvat 
zichligida  ta‟sir  qilish  natijasida  puxtalangan  strukturaning  shakllanishining 
oxirida.  Strukturaviy-aktiv  jarayonlarning  vaqt  davomiyligida  faolligi  teskari 
bo‟ladi,  ya‟ni  boshlang‟ich  paytida  jarayonning  faolligi  maksimal  va  PTning 
quvvat  zichligi  teng  bo‟ladi,  puxtalangan  struktura  shakllanib  boorish  jarayonida 
bu  quvvat  nol  qiymatgacha  tushib  boradi.  Aktivatsion-dissipativ  jarayonlarning 
jadalligi  deganda      aktivatsion-dissipativ  kanallar  bo‟ylab  uzatib  borilayotgan 
energetik  oqimning  zichligi  tushuniladi,  bunda  strukturaviy-dissipativ  va 
strukturaviy-aktivatsion  jarayonlar  puxtalanayotgan  materialning  qattiq  fazasida 
kechadi va materialning yoki uning yaxlitligini buzilishiga olib kelmaydi.  Bunday 
puxtalanish  mexanizmning  davomiyligini  haroratga  bog‟liqligi  bir  tekis  o‟sib 
boradi  va  puxtalanish  tugayotganda  stabil  darajaga  yetadi.  Puxtalanishning 
texnologik  davomiyligi  strukturaviy  aktivatsion-dissipativ  mexanizmlarning 
tugashi bilan belgilanadi.  

---

24 
 
1.8  rasmda  strukturaviy  aktivatsion-dissipativ  jarayonlarning  kinetikasi  va 
ularning davomiyligini temperaturaga boqliqligi keltirilgan. Birinchi yondashuvida 
aktivatsion  va  dissipativ  reaktsiyalarning  davomiyligini  puxtalash  ta‟sirning 
davomiyligiga  tehglashtirish  mumkin,  t
ув
 

  t
ап
 

  t
дп
.  Bu  variantdagi  puxtalash 
tizimi  uchun  Prigojin-Glensdorf  universal  mezoni  manfiy  (chegarada  nolga  teng) 
qiymatlarga  ega  bo‟ladi  va  bu  dissipativ  strukturalarni  paydo  bo‟lish  imkonini 
ko‟rsatadi. Quyidagi ifodalar to‟g‟ri ekanligini korsatish mumkin:  
 



































