O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta Ta’lim vazirligi Toshkent Davlat Sharqshunoslik instituti

Ma’ruza № 9

Arab tili darslarida “Sifatlarning orttirma va qiyosiy darajalari” mavzusini o‘tish usuli
Darsning o‘quv maqsadi: sifatlarning orttirma va qiyosiy darajalalri va ular haqida tushuncha berish, ularning yasalish qoidalari haqida ma’lumot berish,
ularning qoliplardan yasalishi haqida tasavvur hosiol qilish, ularni misollar bilan tushuntirish, ularni jumlalarda kelishi, orttirma va qiyosiy darajadagi sifatlarni mahsus tayyorlangan qoliplar asosida tushuntirish.

Tayanch iboralar:

1. 
   asliy, nisbiy sifatlar;
   
2. 
   ularning farqi;
   
3. 
   orttirma daraja;
   
4. 
   qiyosiy daraja;
   

Asosiy savollar:

1. 
   sifatlarning ikkiga – asliy va nisbiy sifatlarga bo‘linishi;
   
2. 
   orttirma darajaning yasalishi;
   
3. 
   qiyosiy darajaning yasalishi;
   
4. 
   orttirma va qiyosiy darajalalrning farqi.
   

Bu usulni darsda qo‘llashdan oldin unga tayyorgarlik ko‘rish lozim. Buning ^{uchun asliy sifatlarning} _ٌ^{ل ِعي ف}_{َ ٌ}^ل، _ْ^{ع ف}_{َ ٌ}^{ل، ِع ف}_َ^ا _ٌ^ل، ِّ^{ع ف}_{َ ٌ}^ل، _ْ^{ع ف}_{ُ ٌ}^{ل، ِع ف}_َ ^{kabi qoliplariga mos keladigan} sifatlarni kompyuterda katta harflar bilan yozdirib tayyorlab qo‘yiladi. Keyin shu
sifat harflar shakliga mos orttirma va qiyosiy darajalar yasash vaznlari _ُل _َع أَ_ْف va _ُل _َع أَ_ْف
_ْن ^ِم tayyorlanadi. Bunda orttirma va qiyosiy daraja sifatlari yasash qoliplari karton
qog‘ozdan yasaladi va undan sifatlar harflarining o‘rni o‘yib olib tashlanadi. U teshik holatda qoladi, chunki uni yuqoridagi asliy sifatlar ustiga qo‘yilganda, uning ochiq teshigidan sifatlar ko‘rinib turishi kerak. Hamma narsa tayyor bo‘lgandan so‘ng
أَ_ْف _َع _ُل Bunda qo‘yadi. vaznini أَ_ْف _َع _ُل ustiga so‘zi _َج ^ِمي _ٌل tushadigan qolipiga ف_َ^ِعي _ٌل o‘qituvchi
vazni shunday tayyorlanganki, _ٌل ^ِمي _َج sifati ustiga qo‘yilganda, sifatdagi ـيـ harfi
vaznning tagida qoladi va _ُل _َم _ْج أَ orttirma darajadagi sifatning o‘zi ko‘rinadi. Yoki _ٌل ^ِع ف_َا
qolipiga tushadigan _َبا^ِر_ٌد sifatining ustiga _ُل _َع أَ_ْف qolipi qo‘yilganda, qolip ostida sifatning
alifi berkinib qolib, faqat أَ_ْب_َر_ُد so‘zining o‘zi ko‘rinadi. Shu zaylda asliy sifatlardan
^{orttirma va qiyosiy darajalar yasaladi. Lekin د}_˚َ^جِّ^{ي sifatidan} _ُ^ُ _ْ^ج_َ^{ود أَ ko‘rinishidagi orttirma}
sifat darajasi hosil bo‘ladi. Sifatlarning ustiga qo‘yiladigan qog‘oz qoliplar har bir sifat qolipiga moslab yasaladi. Bunda asliy sifatlardagi o‘zak tarkibiga kirmaydigan ا و، ي، harflarini yashirib turadigan “to‘siq” qilinadi. Lekin tarkibida 1 va 2 undosh

harfli sifatlar _ُل _َع أَ_ْف qolipiga tushmaydi. Masalan: ي ق_َ^ِو dan أَ_ْقوى , ي _َعل^ِ _ٌل _َق^ِلي danل أَ_َق kabi orttirma sifat darajalari yasaladi.
_َش^ِدي_ٌد ,أَ _ْعلى dan
,أَ _َش د dan

Rasmdagi يتيم sifatining ustiga maxsus tayyorlangan أفعل vazni yozilgan qolip

qo‘yilsa,
م_˚ أيت orttirma sifat darajasi hosil bo‘ladi.
أفعل orttirma sifat darajasi hosil

qiluvchi vaznda يتيم sifatidagi cho‘ziq yoy ي unlisini berkitib turuvchi to‘siq ko‘rinib turibdi. Boshqa sifatlarning orttirma darajalari hosil qilish ham shu qoidaga binoan amalga oshiriladi.
Sifatlarning orttirma va qiyosiy darajalari biz taklif etayotgan usul bilan bayon etilsa, talabalar bu mavzuni osonlik bilan tushunib oladilar. Uning qulay tomoni shundaki, o‘qituvchi ham, talaba ham vazniga to‘g‘ri keladigan sifatning ustiga orttirma va qiyosiy darajalar yasashga moslashtirilgan qolipni qo‘ysa, yo orttirma yoki qiyosiy daraja hosil bo‘laveradi. Bu ham oson, ham qulay usuldir.

^فَ^ـ َ^ع^ـ ˚^ل
Tarjimasi	Qiyosiy dar.	Tarjimasi	Orttirma dar	Tarjima	Oddiy daraja
yaxshiroq	أَ ْح َس ُن^ِم ْن	eng yaxshi	أَ ْح َس ُن	yaxshi	َح َس ٌن
^فَ^ـ ِّ^ع^ـ ˚^ل
Tarjimasi	Qiyosiy dar.	Tarjimasi	Orttirma dar	Tarjima	Oddiy daraja
yaxshiroq	أَ ْجَوُد^ِم ْن	eng yaxshi	أَ ْجَوُد	yaxshi	َجِّيٌد
yaxshiroq	^أ^َ ْ^طَ^ي ُ^ب^ِ^م ْ^ن	eng yaxshi	^أ^َ ْ^طَ^ي ُ^ب	yaxshi	َطِّي ٌب
yumshoqroq	أَْلَي ُن^ِم ْن	eng yumshoq	أَْلَي ُن	yumshoq	لَِّي ٌن
yorug‘roq	أَْنَيُر^ِم ْن	eng yorug‘	أَْنَيُر	yorug‘	َنِّيٌر
torroq, ziqroq	أَ ْضَي ُق^ِم ْن	eng tor	أَ ْضَي ُق	tor, ziq	َضِّي ٌق
^فُ^ـ ْ^ع^ـ ˚^ل
Tarjimasi	Qiyosiy dar.	Tarjimasi	Orttirma dar	Tarjima	Oddiy daraja
mustahkamroq	أَ ْصلَ ُب^ِم ْن	eng mustahkam	أَ ْصلَ ُب	mustahkam	ُصْل ٌب
shirinroq	أَ ْحلَى^ِم ْن	eng shirin	أَ ْحلَى	shirin	ُحْلٌو
^فَ^ـ^ِ^ع^ـ^ي^ـ ˚^ل
Tarjimasi	Qiyosiy dar.	Tarjimasi	Orttirma dar	Tarjima	Oddiy daraja
ko‘zi o‘tkirroq	أَْب َصُر م ْن	eng basir	أَْب َصُر	ko‘zi o‘tkir	َب^ِصيٌر
				go‘zal	َج^ِمي ٌل
				baxtli	َس^ِعيٌد
				baxil	َب^ِخي ٌل
				sodda	َ^ب^ِ^س^ي ٌ^ط
				etim	َيت^ِيٌم
				qambag‘al	َح^ِقيٌر
				saxiy	َك^ِريٌم

				arzon	َر^ِخي ٌص
				aziz	َع^ِزيٌز
				ajoyib	َع^ِجي ٌب
^فَ^ـ ْ^ع^ـ ˚^ل
Tarjimasi	Qiyosiy dar.	Tarjimasi	Orttirma dar	Tarjima	Oddiy daraja
ho‘lroq	أَْر َط ُب^ِم ْن	eng ho‘l	أَْرطَ ُب	ho‘l, yangi uzilgan	َ^ر ْ^ط ٌ^ب
				qiyin	َص ْع ٌب
				oson	َس ْه ٌل
^فَ^ـ^ا^ِ^ع^ـ^ـ ˚^ل
Tarjimasi