O`zbekiston Respublikasi Oliy va O`rta ta’lim vazirligi Termiz Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti Biologiya ta’lim yo`nalishi I kurs 120-guruh talabasi Elamonov Zuxriddinning “botanika” fanidan tayyorlagan Kurs ishi Mavzu

Yalpiznamolar qabilasi – Lamiales

• 
  Qabilaning tarkibdagi oilalardan biri yalpizdoshlar.
  
• 
  1. Yalpizdoshlar (labguldoshlar) oilasi –Lamiceae yoki Labiatae.
  
• 
  Yalpizdoshlar (Lamiaceae) oilasi Yalpizkabilar kichik sinfi, Yalpiznamolar qabilasiga mansub yer yuzidagi eng yirik oilalardan biri hisoblanadi. Uning vakillari asosan issiq va mo‘tadil iqlimli mamlakatlarda keng tarqalgan.
  

• 
  Gulqo`rgoni murakkab, kosacha bargi 5 ta birikib o`sgan, gultojbarglari ham 5 ta birikib o`sgan. Ustki labi 2ta, pastki labi 3ta gultojbargining birikib o`sishdan hosil bo`lgan. Changchilari soni 4 ta, ulardan 2 tasi qisqa, ba`zan changchilari 2ta bo`lib, qolgani qisqargan yoki shiradonlarga aylangan. Urug`chisi 2 ta, meva bargchaning qo`shilishidan xosil bo`lgan. Tugunchasi ustki.
  
• 
  Gul formulasi: ↑ Û Ca(5) Co(5) A 4, 2 G (2)
  
• 
  Mevasi 4 bo`lakka ajraladigan uvoq meva.
  

Bu oilaga 200 ga yaqin turkum va 3000 tur kiradi. O‘rta Osiyoda 53 turkumga mansub 360 tur, O‘zbekistonda esa 42 turkumga mansub 210 tur, Farg‘ona vodiysida esa 26 turkumga oid 59 tur o‘sishi ma’lum. Yalpizdoshlar oilasi O‘zbekiston florasida ham keng tarqalgan oilalardan biri bo‘lib, foydali turlarga boyligi bilan boshqa oilalardan ajralib turadi.

Muhim belgilari: barglari oddiy tekis yoki chuqur qirqilgan, poyada qarama-qarshi joylashgan. Poyasi 4 kirrali, gullari mayda, ro`vak, shingil, kallak to`pgul hosil qiladi. Ikki jinsli, zigomorf.





Oila vakillari:

• 
  Oq lamium (Lamium album), Yalpiz (Mentha asiatica), Rayxon (Osimun basilicum) Hovlida ekiladi, Jambil (Thimus saravschanica), Arslon quloq (Leonurus turkesanicus), Kiyik o`t (Ziziphora pedicellata), Tog rayxoni (Origanum tyttantum) va boshkalar.
  

Yalpiz, Marmarak, Kiyiko‘t, Bozulbang, Tog‘rayhon, Limono‘t, Arsloquloq, kabi turkumlarning vakillari juda qadimdan beri tibbiyotda, oziq ovqat, qandolatchilik va parfyumeriya sanoatida foydalanib kelinmoqda.

Bu katta oilaga o‘t, chala buta va buta o‘simliklari kiradi.