O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

demokratiya 
deb ataganlar. Buning 
ma'nosi 
''demos''
- xalq xokimiyati demakdir. Demos davlatidagi o'z hokimiyatidan 
quldorlik 
tuzumini 
hamda 
Afinaning 
ittifoqchi lari 
ustidan 
hukmronlikni 
mustahkamlash maqsadida foydalangan. Afina demokratiyasining bu idora usulidan 
faqat quldorlargina emas, balki ma'dan va tosh konlaridagi qullar mehnatidan, 
shuningdek, ittifoqchilar to'laydigan a’zolik badalidan foyda ko'rib turadigan fetlar 
ham manfaatdor bo'lganlar.
-2 1 4 -

---

Afina quldorlik demokratiyasi quldorlaming qullar ustidan hukmronligini 
ta'minlaydigan idora usuli edi. Yunonistondagi boshqa shahar-davlatlaming 
aksariyatida Afina demokratiyasi singari demokratiya o'matilgan.
Miloddan awalgi V asrda quldorlik demokratiyasi o'zining eng yuqori 
pog'onasiga ko'tariladi. Hamma yerda bu demokratiya erkin kishilaming qullar 
ustidan bo'lgan hokimiyatini ta’minlaydi. Shimi ta’kidlab o'tish kerakki, bu 
xokimiyatdan Attikadagi aholining ozgina qismi foydalangan, xolos. Otasi ham onasi 
ham tub afinalik bo'lgan erkak kishilargina Afina quldorlik davlatining to'la huquqli 
fuqarosi hisoblangan. Ular xalq yig'inida faol qatnashib, saylash va saylanish 
huquqiga ega edilar.
Ammo boshqa viloyatlardan Attikaga ko’chib kelgan kishilar va ulaming 
avlod-ajdodlari Afina fuqarolari ega, bo'lgan huquqlardan mahrum bo'lgan. Ular 
Attikada yashayotganliklari uchun alohida soliq to'lashlari kerak edi. Odamlami va 
ma’muriyatni aldab o'zini Attika fuqarosi qilib ko'rsatgan yoki ko'rsatishga harakat 
qilgan kishilar qul qilingan. Afinalik ayollar xalq yig’inlarida qatnashtirilmagan, 
ulaming asosiy vazifasi - "uy-ro'zg'omi yaxshi mtish va eriga itoatda bo'lish" dan 
iborat edi.
Afina fuqarolari qatoriga kirish juda qattiq cheklab qo'yilgan. Ammo qadimgi 
dunyoning hech bir joyida davlatni idora etish ishlarida va ijtimoiy hayotda kishilar 
Afinadagidek, faol qatnashmaganlar. Erkin afinaliklar eng og'ir ishlarini qullar 
zimmasiga yuklab, ko'p vaqtlarini shahaming jamoat joylarida madaniy, ma’rifiy va 
maishiy ishlar bilan o'tkazganlar.
Afinada odamlar eng ko'p to'planadigan va eng gavjum joy - bu 
agora
edi. 
Ertalab bu yerga savdo-sotiq qilinadigan peshtaxtalar qo'yilgan va kechgacha savdo- 
sotiq ishlari olib borilgan. Kechgacha borib savdo-sotiq tugagach, peshtaxtalar yig'ib 
olingan.
Agoraning bir tomonida Afina davlatining qonunlari o'yib yozilgan tosh 
taxtalar turgan. Unda xalq yo'g'ini bo'ladigan kun va sudda qanday ishlar ko'rinishi 
to'g'risidagi bildirishlar osib qo'yilgan. Xalq yig'ini bo'ladigan kuni boylar ham, 
hunarmandlar ham, bozorda buyumlarni sotib bo'lgan savdogaru dehqonlar ham, 
xullas hamma agorada to'planishgan.
Afinaliklar agorada turli yangiliklardan xabardor bo'lishgan. Qadimgi yunonlar 
uchun agoraga borish, bizning zamondagi odamlar uchun gazeta, radio va 
televideniya qanday ahamiyatga ega bo'Isa, xuddi shunday ahamiyatga ega edi. 
O'spirinlar, yigitlar va katta yoshdagi erkaklar gimnasiylarda to'planishar edilar. Bu 
yerda mashhur olimlar ma'ruzalar o'qigan, suhbatlar o'tkazib turilgan. Shu yeming 
o'zida yunonlar tajribali muallim rahbarligida kurash, har xil o'yin va mashqlar bilan 
shug'ullanganlar.
Konsertlar quyiladigan katta binoda Yunonistondagi eng yaxshi sozanda va 
xonandalar musobaqalari o'tkazilgan. Musobaqalarda ko'plab musiqa ishqibozlari 
ham to'plangan, kim yutib chiqqanligini ham shular belgilagan. Yiliga bir necha 
marta teatr tomoshalari qo'yilib, turilgan va bu tomoshalarda o'ng minglab 
tomoshabinlar hozir bo'lishgan.
Shunday qilib, Afmadagi ijtimoiy hayot erkin kishilaming aqliy va jismoniy 
jihatdan kamol topishi uchun keng imkoniyatlar yaratib bergan edi. Ayni paytda
- 215 ~

---

Afina iqtisodiy va siyosiy jihatdan ham ravnaq topadi. Afinaning savdo-sotig'i