O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

Atlna quldorlik demokratiyasi
Yunon-Eron urushlaridan keyin Afinaning dengizchilik qudrati yanada o'sdi. 
Miloddan awalgi VI asrda Solon islohotlari natijasida mulkiy mavqega ko'ra siyosiy 
huquqlarga ega bo'lgan fuqarolar orasida I-Afina dengiz ittifoqining tayanchiga 
aylangan fetlar - Afinaning kambag'al fuqarolari mavqei yanada oshdi. Urushlar 
vaqtida ko'pchilik demokratik qatlamlari Afinada yo’qligi paytida aslzodalar 
hokimiyati va ulaming tayanchi areopag kuchavgan bo'lsa, urushlardan so'ng 
demokratik qatlamlar kuchayib, siyosiy kurashlar avj oldi. Miloddan awalgi 462 
yilda demokratik guruhlar yo'lboshchisi Efialt o'tkazgan islohotlar natijasida 
areopag-Afina Oliy sudi faoliyatini chekladi. Buning uchun aslzodalar 
Efialtni
~ 213 ~

---

o’ldirganlar. Shunga qaramay Afinada demokratik qatlamni siyosiy mavqei 
mustahkamlanib borgan. Perikl davrida esa aslzodalar guruhi rahbari Fukidid 
mamlakatdan badarg'a qilingach demokratik jarayonlami yanada takomillashtirish 
imkoniyatlari paydo bo'lgan.
Qadim zamonlardan boshlab Afinada, shuningdek Attikaning boshqa joylarida 
ham xalq yig'inining ta'siri kuchli edi. Xalq yig'ini bir oyda 4 marta chaqirilgan. Oliy 
hokimiyat xalq yig'ini ixtiyorida edi. Xalq yig'inida qonunlar qabul qilingan, urush, 
sulh va davlat ahamiyatiga molik masalalar hal etilgan. ayni paytda xalq yig'ini 
davlatni boshqaradigan strateglami va har xil mansabdor shaxslami saylagan va 
o'midan olib tashlagan.
Yig'inda Attikaning barcha shahar va qishloqlaridan kelgan bir necha ming 
kishi ishtirok etgan. Yig'in qizg'in munozara bilan o'tgan. Minbarga chiqqan 
notiqlaming bir guruhi aslzodalar manfaatini himoya qilsa, ikkinchi guruhida esa 
demos, ya'ni oddiy xalq
manfaatini himoya qilgan. Yig'in nihoyasida ko'rilgan 
masalalar yuzasidan ko'pchilik ovoz bilan tegishli qarorlar qabul qilingan.
Miloddan avvalgi 443 yilda xalq yig'ini 
Periklni
davlatning oliy lavozimi 
bo'lgan birinchi strategi qilib saylandi. U aslzoda va badavlat oiladan chiqqan bo'lib, 
unga qarashli yerlarda va ustaxonalarda o'nlab qullar, yollangan ishchilar ishlagan. 
Perikl iste'dodli va bilimli kishi bo'lib, ajoyib notiq ham edi. U minbarga chiqqanda 
o'zini vazmin va ulug'vor tutgan, dona-dona qilib, so'zlagan.
Perikl ko'p hollarda Attika demosi manfaatlarini ko'zlab ish tutgan. Shuning 
uchun ham demos va xalq yig'ini 15 yil surunkasiga uni birinchi strateg lavozimiga 
saylangan. Bu lavozimda u umrining oxirigacha ishlagan. U o'z faoliyati davomida 
butun Yunonistonni Afina qo'l ostida birlashtirishga harakat qilgan. U butun choralar 
bilan dengiz ittifoqini mustahkamlaydi. Unga yangi-yangi ittifoqchilami jalb qiladi. 
Ittifoqda afinaliklaming hukmronlik qilishidan norozi bo'lgan ba’zi shahar-davlatlar 
ittifoqdan chiqishga uringan. Perikl bunday urinishlarga qarshi kurashib, turh yo'llar 
bilan ulami ittifoqda qolishga undagan. Ittifoqdan chiqib ketishga astoydil harakat 
qilganlami esa qurol kuchi bilan ayovsiz bostirib turgan.
Perikl ittifoqchilami itoatda tutish maqsadida ulaming yerlarida afinaliklaming 
mustamlakalarini tashkil qilgan. U Afina davlatini mustahkamlash uchun harbiy 
dengiz kuchlari va quruqlikdagi qo'shinlami kuchaytirishga ham alohida e'tibor 
bergan. Perikl qishloq xo'jaligi, chorvachilik, hunarmandchilik va savdo-sotiqning 
rivojlanishiga ham katta ahamiyat bergan. Afinada jamoat binolar qurish borasida 
xalq yig'iniga qator takliflar kiritgan. U yunon madaniyatining rivojlanishiga 
o'zining katta hissasini qo'shgan davlat arbobi edi.
Yunonlar Afinadagi davlat idora usulini