O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

Vetxiy Zavet 
yangi 
asr boshlarida rasmiylashdi. U an'anaviy 3 bo’lim qonun yoki ta'limot (Tora), 
payg'ambarlar va pisaniya (yozuv) dan iborat.
Er. aw . IV ming yillik oxirida Sharqiy o’rtayer dengizi qirg'ogi jamoalarida 
hunarmandchilik va dehqonchilik rivojlanadi. Dastlab shimol keyin janubda 
kulolchilik charxi va sopol kuydirish uchun maxsus o'choqlar tadbiq etila boshlandi. 
Metalldan keng foydalana boshlandi, g’alla, zaytun daraxti va uzum yetishtira 
boslilangan.
Dehqonchilik, hunarmandchilik va savdoni 
rivojlanishi er.aw. Ill ming 
yillikda shahar tipidagi manzilgohlaming paydo bo’lishiga sabab bo’ladi. Ana 
shunday shaharlardan bin Finikiyada Bibldir. Bib! tosh devor bilan o’rab olingan. 
Shahar tosh to'shalgan ko'sha va tosh devorlar bilan birga ibodatxonalarga ega 
bo’lgan. Bibldan Misrga kedr yog'ochi, smola, zaytun moyi olib ketilgan. Misrda 
smoladan mumiyolashda foydalanilar edi. Misrdan Biblga 
badiiy buyumlar, 
munchoqlar, alebastr va diorit ko'zalar, qimmatbaho qutichalar, tilla va kumushdan 
ziynatlangan qurollar olib kelingan. Qirg'oq shaharlarida mulkiy tabaqalanish 
natijasida ijtimoiy qatlamlami paydo bo’lishi kuchayib borgan. Taxminlarga ko’ra, 
shu davrda 
shahar-davlatlaiining ilk uyushmasi paydo 
bo’ladi. 
Sekin-asta 
qirg'oqda Bibldan boshqa yana Finikiya shaharlari Ugarit, Sidon va Tir paydo 
bo’lgan. Mamlakat ishkarisida shimoliy Suriyada 
Alalax 
shahri (er. avv. IV ming 
yiiiiklar oxiri TTI ming yilliklar I yarmida) shakllanadi. Er.aw. Ill ming yilliklarda 
Suriyadagi Ebla shahrida (hududi- 56 ga) taxminan 20-30 ming aholi yashagan. 
Eblada asosan, hunarmandchilik va savdo rivojlanadi. Er. aw . XIV-XIII asrda bu 
shaharda saroy ansambllari shakllangan. Bu yerda arxivlar, xom ashyo zaxiralari, 
qimmatli chet el mollari saqlangan. Eblada Misr fir'avnlari nomlari yozilgan alebastr 
xumlari, 32 kg lazurit topilgan. Ebla Akkad hokimlari tazyiqiga uchraydi. Er. aw . 
2225 yilda Eblani Akkad podshosi Naramsuen bosib oladi. Ijtimoiy jihatdan Ebla 
shahar-davlat bo’lgan. Davlat tepasida podsho turgan va u taxminan diniy vazifalami 
bajargan. Uning oldida maslahatchilar bo’lgan. Arabiston Osiyodagi eng katta yarim 
orol bo’lib, 3 min. kv.km. hududni egallaydi. Uni g'arbda Qizil dengiz, sharqda Fors 
va Ommon 
qo’ltiqlari suvi, janubda Adan qo’ltig'i va Arabiston dengizi yuvadi. 
Arabistonning bepoyon yerlari 
asosan sahrolardan iborat. Daryolar juda kam. 
Arabiston yarim oroli tabiiy boyliklarga boy. Qadimgi Sharqda o’zining ziravorlari 
va xushbo’y 
moylari bilan mashhur bo’lgan. Ziravor va xushbo'y moylardan 
qadimda kosmetika va paifyumeriya, tibbiyotda, diniy marosimlami bajarishda 
foydalanilgan. Arabistonni o’rab turgan dengizlardan qadimdan marvarid, qizil va 
qora matjonlar olingan. Yarim orolda oltin, temir, qalay, mis 
va surma kabi
- 171 ~

---

xomashyolar bor. Janubiy-g'arb va janubiy-sharqda 
qadimda oq marmar, oniks, 
alebaster, qimmatbaho toshlar.