O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

Arabiston iqtisodiyotini tushkunbkka
uchrashiga bir necba omillar sabab bo’lgan. 
Ulardan 
biri 
yunonlar, misrliklar va 
forslar bevosita Hindiston bilan aloqa o’matdilar. Endilikda quruqlikdagi savdo 
yo’lidan ko’ra dengiz yo’li yetakchi o’rinni egalladi 
Ikkinchi omil 
mavjud sun'iy 
sug'orish tizimlarini yemirilishi, iqlimni o’zgarishi bilan hosildor yerlami sahroga 
aylariishi bo’ldi. Ichki 
va tashqi 
urushlar 
janubiy Arabiston davlatlarini 
tushkunlikka olib keldi.
Er. aw . IT ming yillik o’rtalarida Mina, Saba va Kataban qabilalari ittifoqi 
shakSlana boshlagan. Eramizdan avvalgi 
I ming yillik boshida ishlab chiqarish 
kuchlarning taraqqiyoti natijasida sinfiy tengsizlik kuchayadi. Siyosiy hokinaiyatni 
o’z qo’liga to’plagan koxin va savdogarlardan iborat hukmron siyosiy qatlam paydo 
bo’ladi. Asosiy ishlab chiqarish vositasi bo’lgan yer qishloq va shahar jamoalari 
qo’lida edi. Asosiy xo’jalik bo’g’ini patriarxal oila (yoki katta oilali jamoa) 
bo’lgan.
Eng katta yer egalari ibodatxonalar va davlat edi. Qullar urushlarda asir olish 
va sotib olish orqali paydo bo’lgan. Qarzi uchun qul qilish odant bo’lgan.
Ilk jamiyatlaming paydo bo’lishi qabila ittifoqlaming davlatga aylanishiga 
olib keladi. Janubiy Arabiston davlatlari 
siyosiy tuzulishini 
Saba 
podsholigi 
misolida ko'rish mumkin. Saba podsholigini 6 qabila tashkil etgan. Uning 3 tasi 
qaram qabilalar edi. Har bir qabila katta shoxobchaga, u kichik 
va yana alohida 
urug'larga bo’lingan. Qabilalar zodagon boshliqlar (kabirlar) va ular tashkil qilgan 
kollegial tashkilotlar orqali boshqarilgan. Qabilalarda oqsoqollar kengashi bo’lgan,
Imtiyozli qabilalar zodagon urug'lardan ma’lum muddatga (Sabada 7 yil, 
Katabanda 2 yilga) davlatning muhim mansabdor shaxslarini - 
eponimlami
~
174 ~

---

saylaganlar. Ular oliy xudo 
Astar 
bilan 
bog’liq koxinlik vazifalarini ham 
bajarganlar. Astronomik va astrologik taqvim nazoratlarini 
va yer-suvdan 
foydalanishni 
tashkil etishdek ba'zi xo’jalik ishlarini 
boshqarish ham ularni 
zimmasuda bo’lgan.
Eponimlar bo’yicha davlat va xususiy-huquqiy hujjatlar raqamlangan yil 
hisobi bilan olib borilgan. Ular 30 yoshdan mansabga chiqib vakolat muddati 
tugagach, oqsoqollar kengashiga a'zo bo’lishgan.
Er. aw . III-II asrlargacha Saba podsholigini boshqaruv ishlari va ijroiya 
hokimiyatiga 
ega bo’lgan mansabdor shaxslar 
mugarriblar bo’lgan. Ularning 
vazifasiga qurilish faoliyati, boshqa vazifalar: qurbonliklar keltirish, diniy 
ovqatlanish marosimlarini tashkil etish va davlat faoliyatining qabila ittifoqlarini 
davriy yangilash, davlat hujjatlarini e'lon qilish huquqiy qoidalar, shahar hududlari 
xususiy mulk chegaralarini aniqlash va boshqalar kirgan. Mugarrib 
mansabi 
merosiy bo’lgan. Urush davrida mugarriblar ko’ngillilarga boshchilik qilganlar va 
vaqtinchalik unvon-malik, ya'ni podsho unvoniga ega bo’lganlar. Mugarriblar 
asta-sekin o’z qo’Uarida butun hokimiyat vakolatlarini to’plab, er. aw . I ming yillik 
oxirida amalda mutlaq podsholarga aylanganlar.
Saba podsholigining oliy organi