O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

Tel-Amarnada 
topilgan katta davlat arxividagi hujjatlardati bizga 
yaxshi ma'lumdir. Bu arxivda 
Bobil, Osuriya, Mitanni, Xett davlatlari va Kipr
podsholarining, yana 
Suriya va Falastindagi 
ko’p hokimlaming Misr fir'avniga 
yuborgan diplomatik xatlari saqlanib qolgan. Shu xatlarga qaraganda Misr Old 
Osiyodagi bir qancha davlatlar bilan juda mustahkam savdo va diplomatik 
munosabatda bo’lgan. Ayrim davlatlar o’rtasida bo’ladigan muzokaralar maxsus 
elchilar yordami bilan olib borilgan.
Xett 
istilosi xavfi aniq bo’lib qolgach, 
Mitanni va Misr podsholari 
bosh 
ko'tarib kelayotgan dushmanni birgalikda yengish maqsadida birlashganlar. Misr 
bilan Mitanni o’rtasida ittifoq o’matisbga imkon tug'ilgan. Bu ittifoq bir necha 
sulolaviy nikohlar bilan mustahkamlangan. Mitanni podshosi Tushrattaning Misr 
fir’avni Amenxotep III ga yozgan xatlarida Misr bilan Mitanni o’rtasida o'ta 
mustahkam munosabatlar o’matilishiga olib kelgan diplomatik muzokaralaming 
ayrim bosqichlari ravshan va jonli qilib tasvirlangan. Misr Amenxotep hukmronligi 
yillarida uzoq Suriyadagi o’z yerlarini xettlardan himoya qilish uchun yetarli harbiy 
kuchga ega bo’lmaganligjdan Mitanni yordamiga tayanishga majbur bo’lgan.
Amenxotep 
III 
(er.aw. 1424-1388yillar) 
zamonida 
ahvol 
yanada 
yomonlashgan. Bu vaqtda Misr Suriyadagi mulklarini himoya qilish uchun yetarli 
harbiy kuchga ega bo'lmadi. Suriya shaharlari zaiflashib qolgan Mismi zulmidan
~
128
~

---

qutilish uchun ittifoq tuzdilar. Bu ittifoqni esa xettlar qisman qo’llab-quwatlaganlar. 
Bu ittifoqning boshida turgan Suriya hokimi Aziru Suriyani Misr ta'sirining qolgan- 
qutganlaridan ham ozod qilish uchun qattiq kurash olib borgan. Suriya va 
Finikiyaning Misrga sodiq bo’lgan ko’p shaharlari xettlar va Aziru qo’shinlarining 
hujumlaridan o’zlarini arang himoya qilib turganlar. Bu shaharlaming ba'zilari Misr 
fir'avnidan yordam so'raganlar.