O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

«kohinlar», 
qabila harbiy 
zodagonlari, kshatriylar to’la huquqli xalq, vayshi jamoatii pastki to’la huquqli 
bo’lmagan aholi qismi shudra (qullar) kabi to’rt qatlamini vujudga keltiradi.
Har bir qatlam yepik toifalar - vama (so’zma-so’z “nav”)ga aylanadi. Har bir vama 
vakilining merosiy 
mavqei ularning mashg'uloti va diniy majburiyatlarmi 
belgilagan. Koxinlik ya O’qituvchilik majburiyati braxmanlarga, jang qilish va 
boshqarish kshatriylaiga mehnat qilish, shudralarga uch oliy vamalarga so’zsiz 
xizmat qilish majburiyati yuklatilgan. Bu toifaviy mavqe merosiy bo’lib o’tgan. Mar 
bir vama o’z huquqi, o’z ovqati, kiyimi, uy anjomi, kiyimini va boshqalar qat’iy 
belgilangan edi. Braxmanlar turli vamalar ilk odam jismini turli qismi (braxmanlar 
og’zidan, kshatriylar qo’lidan, vayshhilar sonidan, shudralar tovonidanjdan yaratilgan 
deb o’qitar edilar.
Eramizdan awalgi I ming yillik o’rtalarida shimoliy Hindiston jamiyatining 
ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarida keskin o’zgarishlar yuz beradi. Bu o’zgarishlar 
to’grisida arxeologik va yezma manbalar ayniqsa, budda manbalari boy ma’lumot 
beradi. Er. avv VI-V asrda tarqalgan yangi Budda dini asoschisi Sidxartka Gautama 
hozirgi Nepal hududida joylashgan uncha katta bo’lmagan shak'yalaming oligarxik 
birlashmasining urug'idan kelib chiqqan.
Hind-Gang tekisligida 
temir qurollaming tarqalishi sun'iy 
sug'orish 
inshootlami qurish va muntazam hosil olish imkoniyatini tug'diradi. Hindistonning 
shimoliy-sharqida sug'orma dehqonchilik sharoitida asosiy ekin sholi bo’lgan.
Bu davrda 
shaharlar aholisining soni keskin oshadi. Tovar - pul 
munosabatlarining o'sishi natijasida er. aw . I ming yillik o’rtalarida tanga pul 
zarb qilina boshlaydi. Yirik shaharlaming maydoni Udjayin va Kaushanbi - 1,5-2,5 
kv. km.ni tashkil etgan. Bu o’sha davrdagi eng mashhur yunon shaharlari maydoni 
bilan teng edi. Salavkiylar davlatining elchisi yunon Megasfen elchi sifatida Maurilar 
saroyiga kelganda Pataliputra shahri devorlarini uzunligi 30 km deb hisoblaydi.
Hind afsonalarida shahar boshqaruvi va ijtimoiy tuzilishi to’g'risida qimmatli 
ma'lumotlar mavjud. Ularda savdogarlar birlashmalari va hunarmandlarning sex 
tashkilotlari eslatiladi. Qishloqda oila yetakchi o’rin tutgan. Oila boshlig’i ota yer- 
chorvani oila nomidan boshqargan. Ayollar hurmat qilinsada, lekin mulk huquqiga 
ega bo’lmaganlar. Patriarxal oilada 
bir necha 
avlod yashagan. Xususiy 
mulkchilikning rivojlanishi mulkiy tengsizlikka olib kelgan. Qarzi uchun qul qilish 
keng, tarqaladi. Faqat jamoa munosabatlarining mustahkamligi bu jarayonni ma'lum 
jihatdan jilovlab turadi. Er. aw . I ming yillik o’rtalarida hokim (roja)lar davlat 
boshqaruvida shakllanayotgan ma'muriy apparat va xizmatga tortilayotgan aslzoda 
bo’lmagan kishilarga tayanganlar. Hokim uchun asosiy tayanch kuch qo’shin edi. 
Armiyada yengil 
jang aravalari o’mini og’ir kvadrigalar egallaydi, otliq 
qo’shinlardan keng foydalanildi, jangovar fillardan 
qo’shin tuzila boshlanadi. 
Qo’shin endilikda muntazam xarakterga ega bo’ladi.
~
198
-

---