O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta talim vazirligi jizzax davlat pedagogika insitituti tabiiy fanlar fakulteti

Tarbiyalash funksiyasi. Ta'limning tarbiyalovchilik xususiyati – har qanday davrda ham va har qanday sharoitda ham shubhasiz doim amal qiladigan yaqqol namoyon bo’ladigan qonuniyatdir. Tarbiyaviy funksiyasi ta'lim mazmuni, shakli va metodlaridan tabiiy ravishda kelib chiqadi, lekin shu bilan birga u o’qituvchining o’quvchilar bilan munosabatlarini maxsus tashkil etish yordamida ham amalga oshiriladi.
Ta'lim jarayonida shaxsning ma'naviy-ahloqiy va estetik tasavvurlari, dunyoqarashi tizimlari, jamiyatda odob qoidalariga amal qilish qobiliyati, unda qabul qilingan qonunlarni bajarish qobiliyati shakllantiriladi.
Ta'limning tarbiyalovchilik xususiyati birinchi navbatda ta'lim mazmuni hisoblanadi. Lekin barcha o’quv fanlari ham bir xilda tarbiyalovchilik imkoniyatiga ega emas. Gumanitar va estetik fanlarda bu xususiyat yuqori. Tabiiy-ilmiy sikldagi fanlar mazmuni gumanitar fanlar bilan bir qatorda ko’p jihatdan o’quvchilarning dunyoqarashlarini shakllantirish, ularning borliqni anglashlari, buning asosida ularda ijtimoiy hayot va faoliyatga nisbatan munosabatlarini shakllantirishga yordam beradi.
Ta'lim jarayonida tarbiyaning ikkinchi omili o’qituvchi va o’quvchilarning munosabatlari, sinfdagi psixologik muhit, o’qish jarayoni ishtirokchilarining o’zaro munosabatlari, o’quvchilarning idrok etish faoliyatlariga o’qituvchining rahbarlik qilish usuli hisoblanadi. Zamonaviy pedagogika o’qituvchi va o’quvchilar o’rtasidagi munosabatning eng qulay usuli demokratik usuli deb hisoblaydi. Bu usul o’quvchilarga insonparvarlik tuyg’usi asosida yondashishni anglatadi. Boshqa tomondan demokratik usul ta'lim jarayonida faoliyatlilikni va rahbarlik rolini samarali amalga oshirishga yordam beradi.
Ta'lim jarayonida o’qituvchi va o’quvchilarning faoliyatlari. O’qituvchi faoliyatining vazifasi va tuzilishi. Ta'lim muassasasi (umumiy o’rta ta'lim maktabi, akademik litsey, kasb-hunar kollleji)da o’quvchini ta'lim jarayoni o’qituvchi rahbarligi ostida boradi. Uning faoliyati vazifasi o’quvchilarning faol va ongli idrok etish faoliyatlarini boshqarishdan iboratdir. Ta'lim jarayonini boshqarish quyidagi bosqichlardan iborat: rejalashtirish, tashkil etish, boshqarish (rag’batlantirish), nazorat, natijalarni baholash va tahlil qilish.
O’qituvchi faoliyatini rejalashtirish bosqichi kalendar-tematik yoki darslar rejalarini tuzish bilan yakunlanadi. Rejalar, reja-konspektlar yoki konspektlarni tuzish uchun uzoq, jiddiy ishlash kerak bo’ladi. O’qituvchi o’quvchilarning tayyorliklari darajasi, ularning o’quv imkoniyatlari, moddiy baza holati, shaxsiy (kasbiy) imkoniyatlarini o’rganib chiqishi, o’quv materiali mazmunini tanlab olishi, dars olib borish shakli va metodini o’ylab chiqishi kerak bo’ladi.
O’quvchilar faoliyatini tashkil etish o’quvchilar oldiga o’quv masalalarini qo’yishni va uni bajarish uchun imkoniyatlar yaratishdan iborat bo’ladi.