O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus vazirligi ’ samarqand davlat universeteti

Avtonom xarajatlar multiplikatori. Avtonom xarajatlarning har qanday o’sishi, ya‘ni ΔA =Δ (a+I+G+Xn) multiplikator samarasi hisobiga yalpi daromadlarning ko’proq miqdorga (ΔY) oshishiga olib keladi.
Avtonom xarajatlar multiplikatori muvozanatli YaMM o’zgarishning avtonom xarajatlarning har qanday komponenti o’zgarishiga nisbatini ko’rsatadi:

m = ΔY /ΔA:

Bu yerda: m - avtonom xarajatlar multiplikatori; ΔY – muvozanatli YaIMning o’zgarishi;
ΔA – avtonom xarajatlarning Y o’zgarishiga bog’liq bo’lmagan o’zgarishi.
Multiplikator - yalpi daromadlar avtonom xarajatlarning dastlabki o’sishi (kamayishi)dan necha marta ortiq o’sganligini (kamayganligi) ko’rsatadi.

ΔY 1

m = ------- = -----------
ΔA 1- MPC
Demak iste‘molga chegaralangan moyillik qancha katta bo’lsa multiplikator samarasi ham shuncha yuqori bo’ladi.
Avtonom xarajlar multiplikatori miqdorining katta yoki kichikligi byudjet soliq siyosati samaradorligiga ta‘sir ko’rsatadi. Davlat o’z xarajatlarini oshirayotganda, yoki investitsiya xarajatlarini oshirish choralarini ko’rayotganda, bu xarajatlar jami talabni qancha miqdorga oshirib yuborishi mumkinligini hisobga olishi zarur.
Retsession va inflyasion uzilish. Agarda ishlab chiqarishning haqiqiy hajmi (U0) potensial (U*) hajmidan kam bo’lsa, jami talab samarasiz hisoblanadi. Ya‘ni, AD=AS tenglikka erishilgan bo’lsada, yalpi xarajatlar miqdori resurslarining to’liq bandligi darajasini
86
ta‘minlamaydi. Yalpi talabning yetishmasligi iqtisodiyotga depressiv ta‘sir ko’rsatadi.

7.3-chizma.

Ishlab chiqarishning haqiqiy va potensial hajmi o’rtasidagi
retsession uzilish
E Y=E
V E2 =E1 + ΔYe E1=C+I+G+Xn
Retsession uzilish
Ye
A
Uo Y* Y

YaMM (YaIM)ni to’liq bandlilikning noinflyatsion darajasiga qadar o’stirish uchun jami talab (jami xarajatlar) ko’paytirilishi zarur bo’lgan miqdor retsession uzilish deyiladi (7.3-chizma).

Ishlab chiqarishda to’liq bandlikka erishish va retsession uzilishni yo’qotish uchun jami talabni rag’batlantirish va muvozanatni «A‘ nuqtadan «V‘ nuqtagacha surish lozim. Bu yerda muvozanatli yalpi daromadning o’sishi ΔU quyidagiga teng bo’ladi: