Oʻzbekiston respublikasi оliy va oʻrta maxsus

Ключевые слова: профессиональные качества ‒ это знания, умения, компетентность, пси- хологическая и физическая подготовка.
Key words: professional qualities are knowledge, skill, competence, psychological and physical preparation.
Дунё миқёсида олий таълим муассасалари таҳсил олувчиларининг билим, кўникма, малака эгаллашларини такомиллаштириш, интеллектуал ва жисмоний камолотини ривожлантириш, таъ- лим сифатини ошириш, уни инсонпарварлаштириш, ўқув предметларига соғломлаштирувчи тех- нологияларни жорий этиш, узвийлиги ва узлуксизлиги, ривожлантирувчи ва ижтимоийлаштирув- чи мақсадларини таъминлаш, мутахассисларни, шу жумладан, жисмоний тарбия ўқитувчилари- нинг креативлиги, ижодкорлигини ошириш вазифалари қўйилмоқда.
Мамлакатимизда ўқитувчи таълим ва тарбия жараёнини ташкил қилар экан, уни бошқаради, давлат аҳамиятига молик вазифаларни амалга оширади, давлат мақсадлари асосида янги авлодни жамият учун шакллантиради . Шунга кўра, ўқитувчи ўз фаолиятини янги услубда ташкил қилишга тайёр бўлсагина, ҳали кашф қилинмаган кашфиётларга бой бўлган касбий педагогик жараённи ташкил қилади ҳамда ҳар томонлама баркамол шахс шаклланиши учун зарур педагогик шарт-ша- роитни яратади. Демак, таълим тизимида сифат ва самарадорликни оширишда илк қадамларидан бири ‒ бу ўқитувчиларни касбий педагогик жараёнга тайёрлигини таъминлаш. Республикамизда таълим соҳасида фаолият юритаётган жисмоний тарбия ўқитувчиларининг иш услубини такомил- лаштиришда оптимал-педагогик усуллар изланмоқда.
Касбий тайёргарлик ўз-ўзидан юзага келмай, балки аниқ мақсадлар асосида режалаштирил- ган муайян босқичларни қамраб олади. Шахсда касбий тайёргарликнинг шаклланиши, дастлаб, касбга хос тасаввур, тушунчаларни таркиб топганлиги билан белгиланса, кейинчалик, мутахассис- ликка оид билим, малака ва кўникмаларнинг ўзлаштирилиши, касбий сифатларнинг қарор топиши ҳамда ривожланиши билан изоҳланади. Бу жараёндаги муҳим омиллардан бири ўқитувчиларни тайёрлаш тизимидаги мавжуд ташкилий-педагогик, ўқув-методик ва моддий-техник шароитлар билан белгиланади.
Таълим-тарбия жамиятнинг асосий вазифаларидан бири бўлиб, шахсни мақсадли, тизимли шакллантириш жараёни бўлиб, кекса авлод тажрибаси кейинги авлодга ўтади ва улар онги ва ижо- бий хулқ-атворини ривожлантиради. Вояга етган авлод жамиятнинг тарихий ҳаётида тўпланган тажриба ва билимларни таълим жараёни орқали ёш авлодга беради. Таълим моддий неъматлар ишлаб чиқаришга қодир ишбилармонларни тайёрлашга қаратилган бўлиши керак. Асосий ишлаб чиқарувчи куч ‒ бу шахс. Шахс тизимли равишда мураккаб муносабатларга аралашади ва жамият- да ўрнатилган ғоялар, сиёсий ва ахлоқий қарашлар, эътиқодлар ва инсон ҳаётининг тартибини ўр- ганади. Педагогика болани ўқитиш ва тарбиялаш тажрибасини умумлаштиради ва таълим ва ри- вожланиш учун зарур шарт-шароитларни белгилайди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 21 сентябрдаги “2019‒2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини инновацион ривож- лантириш стратегиясини тасдиқлаш тўғрисида”ги ПФ-5544-сонли фармонида мамлакатнинг хал- қаро майдондаги рақобатбардошлиги даражасини ва инновацион жиҳатдан тараққий этганини бел- гиловчи асосий омил сифатида инсон капиталини ривожлантириш ‒ Стратегиянинг бош мақсади- дир деб алоҳида таъкидланган.<sup>1





1</sup> Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси. 22.09.2018 й. 06/18/5544/1951-сон.
Таълим жамиятнинг тарихий ижтимоий-иқтисодий шароитларидан келиб чиқадиган объек- тив жараёндир. Таълим жараёнида бола ўзининг ривожланиши учун зарур бўлган шароитлардан фойдаланиши керак. Табиий ва ижтимоий муҳит унинг қарашларини ривожлантиради.
Мақсад ‒ бирор нарсага интилиш, уни амалга ошириш. Шу нуқтаи назардан қараганда, тар- биянинг мақсади ёшларни ҳаётга тайёрлаш мақсадида олиб борилаётган тарбиявий ишлар натижа- ларини эрта башорат қилишдир.
Таълимнинг мақсади ва тизими давлатнинг сиёсати ва иқтисодиётига боғлиқ. Таълим ва жа- мият бир вақтнинг ўзида пайдо бўлди. Таълим ижтимоий ҳодиса бўлиб, усиз ижтимоий ҳаёт ри- вожлана олмайди. Дастлаб, маҳалла қурилишида катталар болаларни меҳнатга одатлантириш учун маҳалланинг урф-одат ва анъаналарини ўргатишган.
Синфий жамиятда таълим мақсадини белгилаш жамиятнинг энг асосий мақсадига айланди. Қулдорлик ижтимоий тузилишида қуллар, ишлаб чиқариш воситалари (ер, меҳнат қуроллари) қул- дорларнинг хусусий мулки эди. Таълим мақсади қул эгасининг манфаатларига бўйсундирилиб, бо- лалар уруш санъатида тарбияланган.
Ҳар бир штатда болаларга таълим ва тарбияни ташкил этишнинг ўзига хос муаммолари ва усуллари кўриб чиқилади. Ўқитувчи қандай инсонни шакллантираётганини аниқ билиши керак. К.Д.Ушинский ўз фаолиятининг аниқ мақсадини кўрмайдиган педагогни қурилиш материаллари- ни бир жойга йиғиб, ундан нима олишни билмайдиган меъморга қиёслайди.¹ Педагог ёш авлодга бериладиган билим, ишбилармонлик, малака, тарбиявий туйғуларни билади, режали ва мақсадли тарбиявий ишларни олиб боради. Я.А.Коменский “Таълимнинг мақсад ва вазифалари, унинг аҳа- мияти, уни амалга ошириш йўллари шахснинг жамиятдаги мавқеига қараб белгиланиши керак”, “Кейинги аср қандай бўлиши айнан шу мақсадда тарбияланган фуқароларга боғлиқ. аср. Дунё ҳик- матга тўла”. У бу фикрларни “Оналар мактаби” муқаддимасида ривожлантиради.²
Немис ўқитувчиси А.Дистервег педагогик муаммоларни ҳал қилишда синфийлик ва шови- нистик сиёсатга қарши курашди ва “Мактабнинг вазифаси инсонпарварлик ва ўз халқини севади- ган виждонли фуқароларни тарбиялашдан иборат”,³ деди. К.Д.Ушинский тарбиясининг мақсади жамиятга фойдали инсонпарвар шахсни тарбиялашдан иборат. У ахлоқий тарбияни ақлий ва меҳ- нат тарбияси билан чамбарчас боғлиқ, деб ҳисоблайди.⁴ П.П.Блонскийнинг тарбиявий мақсади бо- лага бутун инсоният ва миллат маданиятини эгаллаш, шахснинг умуминсоний идеалларини шакл- лантиришга ёрдам беришдан иборат.⁵
Мамлакатимизда ҳам таълим мақсади ўзига хос тарзда шаклланган. Абу Носир Форобий “Инсонга, биринчи навбатда, таълим эмас, билим бериш керак, бусиз таълим инсониятнинг энг ашаддий душмани, келажакда унинг бутун ҳаётига фалокат келтиради”, деган эди. Ўзбекистон Республикасида халқ таълими ва тарбиясининг асосий мақсади Ўзбекистон суверенитетини қабул қиладиган, уни бутун дунёда тан оладиган, у билан тенг ҳуқуқли муносабатлар ўрнатадиган, бо- зорга асос соладиган ҳар томонлама баркамол инсонларни тарбиялашдан иборат. Ўзбекистон Рес- публикаси Президентининг 2017 йил 3 июндаги ПҚ-3031-сонли “Жисмоний тарбия ва оммавий спортни яна-да ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорида “Мамлакатимизнинг бар- ча ҳудудларида оммавий спортнинг инсон ва оила ҳаётидаги муҳим аҳамияти, унинг жисмоний ва маънавий соғломликнинг асоси эканини тарғиб-ташвиқ қилиш, ҳаётга катта умид билан кириб ке- лаётган ёшларни зарарли одатлардан асраш, уларга ўз қобилиятлари ва истеъдодларини рўёбга чи- қаришлари учун зарур шарт-шароитлар яратиш, улар орасидан иқтидорли спортчиларни саралаб олиш ҳамда мақсадли тайёрлаш тизимини такомиллаштириш борасида муҳим ва долзарб вазифа- лар турганлиги” таъкидланган.⁶
Ақлий тарбия ўқувчиларнинг фикрлаш қобилиятини, дунёга илмий муносабатини шакллан- тириш, илмий таълим тизимини эгаллашдир. Интеллектуал таълимнинг асосий вазифалари: ўқув- чиларни табиат ва жамият ҳақидаги илмий билимлар билан қуроллантириш; фикрлаш қобилияти-



¹Капустина В.Ю. Историография идей педагогической антропологии в творчестве К.Д.Ушинского. Диссер- тация ... кандидата педагогических наук, Москва, 2019, с. 340.
²Марчукова С.М. Развитие идеи пансофийности в педагогических трудах Я.А. Коменского. Диссертация ... доктора педагогических наук, Санкт-Петербург, 2014, с. 388.
³Дистервег А. Избранные педагогические сочинения. М., учпедгиз, 1956, с. 374.
⁴Ушинский К.Д. Всякой вещи свое место. Книги для детей и юношества Даръ. 2020, с. 320. ⁵Блонский П.П. Память и мышление. Серия: из наследия мировой психологии. Изд.3, М., 2018, с. 208. ⁶Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами. 2017, 23-сон, 455-модда, 37-сон, 982-модда.
ни (мавҳум, фикрлаш оператсиялари, таҳлил, синтез, таққослаш, жамлаш, фарқлаш ва бошқалар) такомиллаштириш, когнитив фаолиятни (иш, кўникма, мониторинг, қайд этиш, ўз-ўзини назорат қилиш ва бошқалар) ривожлантириш, илмий муносабатни шакллантириш.
Ахлоқий тарбиянинг вазифалари: инсонпарварлик, ҳалоллик, мардлик, бағрикенгликни шакллантириш; одамларга муҳаббат, ҳурмат ва хайрия туйғуларини ривожлантириш; талабаларни ўз вазифаларига ва бошқаларнинг манфаатларига жиддий ёндашишга ўргатиш; она-Ватанни се- вишга, халқлар дўстлигини ҳурмат қилишга тарбиялаш;
Меҳнат таълимининг асосий вазифалари:
♦талабаларга ишбилармонлик ва меҳнат кўникмаларини ўргатиш;
♦ўқувчиларни халқ хўжалигининг асосий тармоқлари, меҳнат турлари билан таништириш ва уларни касб танлашга тарбиялаш;
♦илғор меҳнат анъаналарига ўргатиш. Естетик тарбиянинг вазифалари:
♦болаларнинг ҳис-туйғулари ва дидларини ривожлантириш, тасвирий санъат (рангтасвир, графика, ҳайкалтарошлик) бадиий ижод (бадиий адабиёт, мусиқа, театр, кино) орқали гўзаллик ҳа- қидаги тушунчаларни шакллантириш;
♦эстетик воситалардан фойдаланишни ўрганиш;
♦гўзалликка ҳисса қўшиш учун таълим.
Жисмоний тарбиянинг вазифалари: ўқувчилар танасини ривожлантириш; ёшларни меҳнатга, Ватан ҳимоясига, чидамлиликка, мардликка, эпчилликка, тадбиркорликка тарбиялаш.
Жисмоний тарбия деганда инсоннинг ўз танасини ва бу йўналишдаги иш тартибини ривож- лантириш ва ўзгартириш хизмати сифатида тушуниш мумкин. Ёки буни қуйидагича изоҳлаш мум- кин: тегишли ташкилотлар томонидан берилган топшириқ ёки иш юки ҳисоботида берилган та- лабларнинг одамлар томонидан бажарилиши. Масалан, давлат дастурида кўрсатилган “Жисмоний тайёргарлик” тўгаракига қатнашиш.
Жисмоний маданият маданиятнинг бир қисмидир. “Жисмоний маданият инсоннинг жисмо- ний кучини, тузилишини ва машқлар мажмуасини ўзгартиришга қаратилган жараён сифатида таъ- рифланиши мумкин. Бу одамларнинг тана ҳаракатларини яхшилашга қаратилган моддий ва маъна- вий бойликлар мажмуасидир. Мактабдаги жисмоний маданият эса моддий ва маънавий йўналиш уйғунлиги сифатида жамият ёрдамида болаларнинг жисмоний тайёргарлигини чархлайдиган фан- дир. Болаларнинг жисмоний тарбиясига алоҳида эътибор қаратишга нафақат мактаб ўқитувчи ва мураббийлари, балки жамият ҳам саъй-ҳаракат қилиши керак. “Жисмоний маданият, аввало, жа- мият ижтимой ҳаёти билан боғлиқ бўлиб, шахсда баркамоллик туйғуси билан боғлиқ бўлиб, у шахсни тарбиялайди, ривожлантиради, жамият узвийлигини таминлашда шахсда маълум устувор соҳаларда соғлом муҳитни ривожлантиради”.
Жисмоний тарбия педагогик нуқтаи назардан, жисмоний маданиятнинг асосий тармоғи эканлиги юқорида айтиб ўтилди. Педагогикада шахснинг сиёсий ва ижтимоий ҳуқуқи жамият эс- тетикаси учун масъул бўлган имкониятларни ривожлантиришга қаратилган мақсадли таълим деб аталади. Жисмоний тарбия инсоннинг физиологик ривожланишини шакллантирувчи педагогик ти- зимдир. Бундан ташқари, у ушбу соҳадаги касбий йўналишни белгилайди, билимларнинг асосини ташкил қилади. Жисмоний тарбиянинг турли даража ва типдаги муаммоларини ижодий ҳал этиш, янгиликлардан хабардор бўлиш, ўзининг педагогик ижодий базасини яратиш муҳим аҳамиятга эга. Жисмоний тарбия тизими қандай бўлишидан қатъий назар, у жамиятда ўзига хос тарзда ри- вожланади, шунинг учун ҳам ҳар бир жамиятнинг ўзига хос жисмоний тарбия тизими мавжуд. Ма- салан, биринчи ижтимоий даврда илгари сурилган мақсад кундалик ризқ топиш, яшаш учун қулай жой топиш, ўз ирқининг фаровонлигини ёки ўз ирқи каби бошқа қабилаларни ўзига бўйсундириш ва бошқа қабилаларни ҳам ўз ичига олишдир. Уларнинг сафлари ва қул эгалари давридаги мақсад бундан ҳам кўпроқ, кўпинча, бегона юртларни босиб олишдир, шунинг учун ўз эрларини ҳимоя қилиш учун ана шу нарсалар натижасида ўша давр табиблари, файласуфлари, табиблари каби дун- ёқараши кенг одамлар инсон танасининг қонуниятларидан бехабар бўлгани учун жисмоний машқ- ларнинг ҳаракат механизмининг ўзига хос хусусиятларини етказа олмадилар. Шунинг учун ҳам
феодал даврда жисмоний тарбия тизими қандай ривожланганлигини тарихдан биламиз.
Жисмоний тарбиянинг умумий тизими биргаликда ижтимоий ташкилотни ташкил этувчи аҳолининг барча ижтимоий гуруҳларини ҳар томонлама жисмоний тайёргарлигини оширишга қа- ратилган. Болалар жисмоний тарбияси тизими эса ижтимоий ташкилот сифатида барча ёшдаги бо-
лаларнинг ҳар томонлама жисмоний фаоллигини оширишга қаратилган. Бу педагогик фикрлаш ти- зимини ривожлантириш ва жисмоний тарбия мутахассиси назарияси ва методикасини ўз соҳаси бўйича ишлаб чиқишнинг асосий шарти бўлиб, бу соҳада билимлар базаси тизимини яратади.
Жисмоний тарбия ўқитувчиси олий ўқув юртлари талабалари ва турли ўқув юртлари талаба- лари билан спорт-оммавий ва жисмоний тарбия-соғломлаштириш ишларини олиб боради. Бола- ларга тоғора ва қўш устунда машқ бажариш, арқонга кўтарилиш, силиндрни тортиб олиш ва ағда- риш усуллари ўргатилади, турли спорт ўйинлари қоидалари тушунтирилади. Жисмоний тарбия ўқитувчиси машғулотлар хавфсизлигини ва санитария-гигиена меъёрларига риоя этилишини таъ- минлайди, оммавий спорт ва дам олиш тадбирларини ўтказади, стандартларни тақдим этишни ташкил қилади, мусобақаларда иштирок этиш учун жамоаларни тузади ва тайёрлайди, умумий жисмоний тарбия гуруҳларида тарбиявий ишларни олиб боради.
Жисмоний тарбия ўқитувчиси соғлом бўлиши ва ўзини формада сақлаш учун доимо соғли- ғига эътибор қаратиши керак. Интеллектуал, эстетик, ифодали, ташкилий, айниқса, коммуникатив қобилиятларга эга бўлиши керак. Жисмоний тарбия ўқитувчисининг ўзига хос фазилатлари: диқ- қатлилик, чидамлилик, сабр-тоқат, ҳазил туйғуси, меҳрибонлик, ташкилотчилик, некбинлик, мус- тақиллик, масъулият, хушмуомалалик, ҳамдардликка тайёрлик. Ўқувчиларнинг кайфиятини тушу- на олиш, уларнинг индивидуал ва ёш қобилиятларини ўргана олиш ва уларни ҳисобга олиш му- ҳимдир.
Жисмоний тарбия ўқитувчиси яхши жисмоний тайёргарлиги, юқори кучга чидамлилиги ва соғлом бўлиши керак. Шунингдек, дарслар, спорт машғулотлари, мусобақалар, туристик саёҳатлар ва бошқалар. Спорт ўйинлари давомида у алоҳида ўқувчилар, гуруҳлар, ўқувчилар жамоалари би- лан педагогик жиҳатдан мос муносабатни ўрнатиши, қулай микроиқлимни яратиши, ўқувчиларни ўзига жалб қилиши керак.
Ёш мутахассис, асосан, педагогик фаолият билан боғлиқ қийинчиликларга дуч келиши мум- кин, шу жумладан, биринчи навбатда, дарснинг тузилишини ташкил этиш ва ўқув, тарбия ва реа- билитатсия вазифаларини малакали шакллантириш. Бу мутахассислик нафақат жисмоний тарбия, балки спорт (чанғи пойгаси, енгил атлетика, спорт ўйинлари)да ҳам инноватсион жараёнларни ўз- лаштириш ва ривожлантириш кўникмаларини эгаллашга қаратилган.
Жисмоний тарбия ўқитувчиси касбининг вакиллари меҳнат бозорида катта талабга эга. Олий ўқув юртларида бу соҳада кўплаб мутахассислар тайёрланаётганига қарамай, бугунги кунда мала- кали жисмоний тарбия ўқитувчиларига эҳтиёж сезилмоқда.
Шу ўринда, тадқиқот мавзуимизнинг ўзагини ташкил этган касбий-амалий жисмоний тарбия масаласига тўхталиб ўтсак. Бизга маълумки, касбий-амалий жисмоний тарбия жисмоний тарбия- нинг алоҳида соҳаси бўлиб, у маълум бир касб учун зарур бўлган шахсий фазилатлар ва хусусият- ларни энг яхши тарзда шакллантириш ва такомиллаштиришни таъминлайди. Касбий қўлланилади- ган жисмоний тарбиянинг мақсад ва вазифалари, биринчи навбатда, касб томонидан қўйил-ган та- лабларга боғлиқ. Касбий-амалий жисмоний тарбиянинг махсус вазифалари танланган касб учун зарур бўлган жисмоний қобилиятларни ривожлантириш, ушбу касб учун зарур бўлган ҳаракат қо- билиятлари ва қобилиятларини такомиллаштириш, ушбу касбда талаб қилинадиган шахснинг ах- лоқий ва иродавий фазилатларини тарбиялашдан иборат.
Касбий-амалий жисмоний тарбия қуйидаги вазифаларни ҳал қилиш учун мўлжалланган: Та- лабаларга танлаган касби, меҳнат фаолияти ва юқори самарали меҳнатини муваффақиятли якун- лаши учун зарур бўлган жисмоний сифатлар ҳақида амалий билимларни ўргатиш.
Талабаларда ўз мутахассислиги бўйича иш самарадорлигини оширишга ёрдам берадиган во- сита кўникмаларини шакллантириш. Уларни кундалик ҳаётда ҳам, касбий фаолиятда ҳам фойдали бўлган жисмоний ва ақлий фазилатларга ўргатиш. Мутахассисликни жадал тайёрлашга, танлаган касбини яхшироқ ривожлантиришга ҳисса қўшиш.
Касбий-амалий жисмоний тарбияни ўрганаётган мутахассислар тайёрланмаган одамга қара- ганда камроқ чарчайдилар ва белгиланган вақтда кўпроқ ишни бажарадилар. Касбий-амалий жис- моний тарбия воситалари жисмоний тарбия воситалари бўлиб, улар аниқ вазифалар билан боғлиқ ҳолда танланади ва ташкил этилади. Талабаларнинг касбий амалий жисмоний тайёргарлигини 4 гуруҳга бўлиш мумкин: Амалий жисмоний машқлар. Амалий спорт турлари. Табиий муҳитнинг шифобахш таъсири, гигиена омиллари.
Касбий-амалий жисмоний тарбиянинг асосий воситалари жисмоний машқлардир. Улар та- нанинг умумий ривожланиши учун тегишли бўлган ва келажакдаги мутахассиснинг ишида қўл-
ланиладиган турли хил умумий ва махсус машқларни бирлаштиради. Талабаларнинг касбий-ама- лий жисмоний тайёргарлигининг жисмоний машқлари куч, реакция тезлиги, чидамлилик, мосла- шувчанлик, эпчиллик ва концентрация каби зарур жисмоний сифатларни ривожлантириш учун зарурдир. олий ўқув юртларида таълим тизими талабаларни тайёрлаш.
Бўлажак жисмоний тарбия ўқитувчисини касбий фаолиятга тайёрлаш қуйидагича кечади: мўлжалланган янгиликни ялпи ва унинг алоҳида босқичлари муваффаққиятини башорат қилиш; янгиликни бошқа инноватсиялар билан қиёслаш, улардан самарадорини танлаб олиш, уларнинг энг аҳамиятли ва аниқлик даражасини аниқлаш; янгиликни татбиқ этишнинг муваффақиятлилик даражасини текшириш. Ўқитувчиларнинг касбий фаолиятга тайёргарлиги уч босқичда амалга оширилади: Янгиликни педагогик фаолиятда қўллашдан олдинги даврдаги ўқитувчи фаолиятини таҳлил қилиш. Касбий фаолиятнинг фаол шаклланиш даврини таҳлил қилиш. Педагогик жараёнга янгилик киритилиб бўлгандан кейинги даврдаги фаолиятни таҳлил қилиш. Касбий тайёргарликни шакллантириш ўзига хос мураккаб ва тизимли жараён ҳисобланиб, бунда:

• 
  шахснинг мавжуд касбий тасаввурлари тизими, касбий йўналганлиги;
  
• 
  шахснинг жисмоний, психологик ва маънавий тайёргарлик даражасининг касбий фаолият талаблари билан мутаносиблиги;
  
• 
  касбий билим, малака ва кўникмаларнинг ўзлаштирилиши;
  
• 
  шахсдаги зарурий касбий сифатларнинг қарор топганлиги муҳим омиллардан саналади. Шу нуқтаи назардан келиб чиқиб, тадқиқот доирасида касбий тайёргарлик тушунчасига нис-
  

батан қуйидагича таъриф берилди:

• 
  касбий тайёргарлик ‒ махсус назарий билим, амалий кўникма ва малакалар, шунингдек, маънавий-ахлоқий сифатларни ўзлаштириш асосида шахснинг касбий фаолиятни олиб боришга нисбатан физиологик, психологик ва жисмоний тайёргарлик даражасидир. Касбий тайёргарлик не- гизида муайян касб бўйича муваффақиятли ишлашни таъминловчи имкониятлар, хулқ-атвор меъ- ёрларига амал қилиш лаёқати, меҳнат тажрибаси, касбий билим, кўникма, малака ва касбий сифат- лар яхлит мажмуа кўринишида намоён бўлади.