|
1-rasm. O‘quv jarayonining bo‘limlari.
Ushbu bilim darajalariga yerishish muayyan ta’lim texnologiyalarini (shu jumladan, ta’limning ax- borot texnologiyalarini) jalb qilish bilan bog‘liq va talabaning ongida yuqorida ko‘rsatilgan semantik mo- dellarni shakllantirish va ularni o‘qitish mexanizmlarini mustahkamlashda ifodalanadi. “Ko‘nikma” ata- masi yuqori darajadagi barqaror mahorat, istalgan natijaga olib keladigan harakatlarda stereotipning pay- do bo‘lishi deb tushunilishi kerak.
Bilim komponentining faollashuvi algoritmik qismning yoki tashqi axborotning yangi axborotni ishlab chiqishga olib keladigan, shu jumladan, semantik modellar shaklida ishlashini anglatadi.
Talab qilinadigan bilimlarning mazmuni va modellari o‘qituvchi tomonidan shakllantiriladi. O‘qi- tuvchi boshqaruvni amalga oshiruvchi boshqaruvchi bo‘g‘in vazifasini ham bajaradi. Ta’lim vazifalari boshqarish bo‘lib xizmat qiladi, o‘z-o‘zini boshqarish geribildirim tamoyili asosida amalga oshiriladi (2-
rasm), o‘quv vazifalari o‘qituvchi tomonidan talab qilinadigan bilimlar va o‘quvchining joriy bilimlari modellarini taqqoslash asosida ishlab chiqiladi.2
rasm. O‘quv jarayonini boshqarish tuzilmasi.
1 Советский энциклопедический словарь. М., “Советская энциклопедия”, 1981, c. 1600.
2 Ожегов С.И., Шведова Н.Ю. Толковый словарь русского языка. Москва, “Азбуковник”, 2006, c. 944.
Dars kursi haqida batafsil ma’lumot to‘plash va saqlash dasturlarining mavjudligi axborot texnolo- giyalari bo‘yicha darslardan foydalangan holda, darslarni o‘tkazishning eng muhim afzalligi hisoblanadi. Ushbu ma’lumot o‘quv jarayonini doimiy monitoring qilish, yaxshi yoki yomon ishlayotganlarni tezkor aniqlash va sinflar mazmunini takomillashtirishni yanada takomillashtirish, murakkablashtirish va kerak bo‘lganda ta’limni boshqarish algoritmini osonlashtirish maqsadida qo‘llaniladi.
Axborot texnologiyalaridan foydalanishda talaba ishining barcha bosqichlarida monitoring prog- nozlashda kamchiliklarni ochib beradi, kompyuter o‘quv dasturining didaktik imkoniyatlarini moslashti- rishga imkon beradi. Ehtiyotkorlik bilan tashkil yetilgan nazorat, ayniqsa, o‘qituvchining, kompyuter o‘quv dasturini tuzuvchining, tarbiyalanuvchilar bilan ishlash algoritmining o‘zaro munosabatlari xususi- yatini yaqqol ko‘rsatadi.
Nazorat jarayonining o‘zi individuallashtiriladi. Shu bilan birga, uning afzalliklari: ommaviy xarak- ter, frontallik, samaradorlik, obyektivlik va iqtisodiyotdir.1 Nazorat faqat yerishilgan bilimlarni baholash yo‘li bo‘libgina qolmay, balki o‘quv jarayonida teskari aloqa tashkil yetish yo‘li bo‘lib, u ta’limning ax- borot texnologiyasida o‘quv maqsadiga yerishishning zaruriy shartidir. Teskari aloqa o‘quv jarayonini o‘quv materialini o‘zlashtirish darajasiga moslashtiradi.2
Operatsiyalardan iborat teskari aloqa tamoyili asosida boshqariladigan o‘quv jarayoni ikki yoqlama xarakterga ega: u nafaqat uning chiqishi o‘rganuvchining bilimini shakllantiradi, balki o‘quv jarayoni- ning o‘zi amalga oshiradi, bu yesa oxir-oqibat o‘rganuvchining bilimiga, ularning dastlabki holatiga va ta- labaning qobiliyatiga bo‘lgan talablar bilan belgilanadi. Ta’limni boshqarish algoritmlari o‘quv vazifala- rini ishlab chiqish algoritmlari sifatida talqin yetiladi. Ular bilishning obyektiv qonunlari va qo‘llaniladi- gan texnologiyalar, usullar, metodlar va o‘qitish usullari bilan aniqlanishi kerak.
O‘quv jarayonini tahlil qilish o‘qitishning axborot texnologiyalarining mumkin bo‘lgan vazifalarini belgilash imkonini beradi. Hisoblash amallarini bajarish, o‘rganilayotgan mavzu doirasida, turli kompyu- ter va axborot vositalari yordamida amalga oshirilishi mumkin.
Ta’lim oluvchilarning vazifani bajarayotganda o‘quv axborotlarini qidirish ta’lim profilidagi axbo- rot-qidiruv tizimlari yordamida amalga oshirilishi mumkin. Topshiriq davomida keltirilgan tavsiyalar o‘quv maqsadlarining ekspert tizimi tomonidan qabul qilinadi. Bilim sinov va malaka-interaktiv o‘quv dasturlari, kompyuter o‘quv dasturlari, bundan tashqari, lingvistik ish, ularning invariant qismi orqali.3
O‘qitishning qo‘llaniladigan axborot texnologiyalarini tahlil qilish kompyuter ta’limida bilish faoliyatini boshqarishning to‘rt rejimini ajratib ko‘rsatish imkonini beradi:
To‘g‘ridan to‘g‘ri nazorat: kompyuter ta’lim oluvchilarga o‘quv topshirig‘ini taqdim yetadi, tar- biyalanuvchilar faqat shu o‘quv topshirig‘i bilan bog‘liq savollarni berishi mumkin, o‘quvchiga yordam- ning xarakteri kompyuter tomonidan belgilanadi.
Bilvosita nazorat: kompyuter ta’lim vazifasini taqdim etmaydi, lekin ta’lim vazifalari shaklida shakllantirilishi kerak bo‘lgan kursantlarga muammo tug‘diradi; kompyuter bilan muloqotda o‘yin vazi- yatlariga ruxsat beriladi; turli sanoat va ijtimoiy vaziyatlarni modellashtirish bo‘yicha vazifalar ko‘plab yechimlarga imkon beruvchi ta’lim sifatida taqdim etiladi.
Dinamik nazorat: kompyuter tomonidan taqdim yetilgan ta’lim vazifasi stajyor tomonidan kom- pyuter bilan birgalikda hal qilinadi; yordamning xarakteri va o‘lchovi ham stajor, ham kompyuter tomo- nidan belgilanadi.
Kompyuter tarbiyalanuvchilarning o‘quv faoliyati vositasi rolini o‘ynaydigan boshqarish: o‘quv vazifasi stajyor tomonidan belgilanadi, yordamning xarakteri va turi ham u tomonidan belgilanadi. Qiyin- chiliklar yuzaga kelganda, stajor nazoratni kompyuterga o‘tkazishi mumkin (ikkinchisi suhbat davomida stajer tomonidan yuzaga kelgan qiyinchiliklarni aniqlaydi va kerakli yordamni taqdim yetadi).
Dasturlashtirilgan ta’lim an’analaridan kelib chiqqan holda, birinchi rejim, dastlab, ustun mavqeni yegallagan, lekin so‘nggi yillarda o‘quv dasturlarida kam va kam qo‘llanilib kelmoqda. To‘rtinchi rejim bilan vaziyat yanada murakkab. Ko‘pgina mutaxassislar ushbu rejimda o‘quvchiga o‘quv vazifasini o‘z oldiga qo‘yish uchun taqdim yetilgan imkoniyatni kompyuter o‘qitishning yeng muhim yutuqlaridan biri deb hisoblaydilar. Shu bilan birga, ko‘plab yeksperimental ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, agar o‘quvchi- ning tashabbusi bilan e’tibor qaratilsa, u nimani o‘rganish kerakligini o‘zi belgilasa, unda asosiy o‘quv
1 Советский энциклопедический словарь. Москва, “Советская энциклопедия”, 1981, c. 1600.
2 Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. Москва, “Педагогика”, 1986, c. 240.
3 Ожегов С.И., Шведова Н.Ю. Толковый словарь русского языка. Москва, “Азбуковник”, 2006, c. 944.
maqsadlari, odatda, yerishilmaydi. Ushbu ishda olib borilgan pedagogik yeksperiment natijasida ta’lim- ning axborot texnologiyalaridan foydalanib, bu jarayonni nafaqat nazorat qilish, balki nazorat qilish ham asosli ekanligi aniqlandi.1
Do'stlaringiz bilan baham: |
