|
Какая тишь! Лишь капель звук, С весла упавших! Мир в объятье Вечерней тьмы, и все вокруг Как в снизошедшей благодати.
Yuqoridagi misralarda ham betakror tashbehlar uchraydi. Xayolot dengizida g‘arq bo‘layotgan lirik qahramon o‘zligini, vujudini bir tomchiga o‘xshatadi. Go‘yoki tunda qayiqni yurgizayotganda eshilgan eshkak suv yuzasidan uzilib, toki uning bag‘riga qaytguncha undan to‘kiluvchi tomchilar tun qorong‘i- ligidagi dengiz quchog‘ida yo‘qolishi insonning ham hayot tashvishlari og‘ushida ruhsizlikda qolib ke- tishiga mengzalmoqda.
Vordsvord she’riyati qaynoq muhabbat aksi bo‘lgani boisdan u oziqlangan Petrarka she’riyatini ta’kidlab o‘tish joizdir.1 Rim ijodkori bo‘lgan Petrarka she’riyatiga oshno bo‘lib, uning sonetlaridan zavq- langan shoirlar ko‘p. Muhabbat haqida yozilgan eng go‘zal sonetlarni Petrarka yaratgan. O‘zbekning Ler- montovi Usmon Nosirning ham “Monolog” she’rida Petrarka tilga olinadi. Bu she’r ham aynan muhabbat va uning azoblariga qarshi isyon haqida edi:
Rimning buyuk shoiri azal Petrarkani o‘qiganim bor.
Vordsvordda esa Petrarka timsoli shunday gavdalanadi:
Суровый Данте не презирал сонета, В нем жар любви Петрарка изливал, Игру его любил творец Макбета, Им скорбну мысль Камоэнс облекал.
Vordsvord muhabbat timsolini yaratarkan, yuqoridagi satrlarda osmonda porlagan yulduzning doi- mo yolg‘izligi va o‘rmonlardagi binafshani ham hech kim ko‘rmasligi haqidagi qarshilantirishni qo‘llay- di. Muhabbat shunday tuyg‘uki, uni ko‘rsatib oshkor qilsa-da, yolg‘iz qolishi mumkin. Muhabbat shun- day tuyg‘uki, u yurakning tub-tubida yashirin bo‘lsa-da, hamma unga intiladi:
Среди нехоженых дорог, Где ключ студеный бил, Ее узнать никто не мог И мало кто любил.2
Фиалка пряталась в лесах, Под камнем чуть видна.
Звезда мерцала в небесах Одна, всегда одна.
Vordsvord she’riyatida muhabbat obrazi bilan yonma-yon kelgan ayol obrazini uchratamiz. Bu ob- raz uyatchanlik, soddalik, oddiylik, hatto sirlilik qiyofalarida gavdalanadi. Uning keyingi she’rlari ayoli- ga bag‘ishlangan va boshqa bitiklaridan biroz ajralib turadi. Vordsvord turmush o‘rtog‘idagi ish boshqa- ruvda dadillikni seza olgan va turli qobiliyatlariga ham e’tibor qilgan. Shoir uni shu darajada ulug‘laydi- ki, hatto “uy uchun yaratilgan xudo” deydi. Ammo Vordsvord ijodida mag‘rur qiz obrazi deyarli ko‘zga tashlanmaydi.
Shoirning katta hajmdagi sonetlari mavjud. Ular turkumni tashkil qiladi. Masalan, Daddon daryosi- ga bag‘ishlangan she’ri. Unda shoir ballarda xirom aylovchi go‘zallardan o‘zini mehnatga bag‘ishlagan ayolni ko‘proq qadrlaydi.
Vordsvord ijodida tabiat mavzusidagi yetuk she’rlar bor. U tabiatni eng sof fikrlar langari, dilning enagasi, maslahatchisi va qo‘riqchisi, butun axloqiy borlig‘imning ruhi”, deb ataydi. Shoir tabiatning in- son ustidan, baribir, hukmronlik qilishi haqida yozadi. Chunki bunda yerning ustunligini, yorug‘likning, quyoshning nafas beruvchi ekanligini, ko‘m-ko‘k osmon va okenalar bepoyonligini his qilish mumkin. Bularning barchasi inson qalbini junbushga keltiradi. Romantizm ijodkorlari bo‘lmish Bayron, Shelli va
1 Xolbekov M. Marlo va Shekspir. Toshkent, 2015.
2 А.С.Пушкин. В.А.Жуковскому, 20-е числа апреля 1825 г.
Kits ijodlarida ham tabiat shunday ulug‘lanadi. Angliyada tabiat g‘oyalarini ulug‘lash faylasuf Godvid ijodida ko‘zga tashlanadi. Uning mashhur bo‘lgan davrlari esa Vordsvordning yoshligiga to‘g‘ri kelgan va shoir bundan ta’sirlanmay qolmagan. Tabiat bu davr shoirlarining asosiy mavzusiga aylandi, hatto u ularga yurishda ko‘maklashadigan hassadek edi go‘yo. Vordvord she’rlarida tabiat o‘zgarishlari uning li- rik qahramonlari ruhiyatida kechuvchi holatlar bilan muvofiqlashtirilgan holda tasvirlangan. Bu holatlar tasvirlari esa bevosita muhabbat mavzusidagi she’rlarida ham tabiat obrazining yaratilishiga sababchi bo‘- lib qolardi. Masalan, quyidagi parchalarda shoirning tabiat atributlarini qo‘llash usullarini kuzatishimiz mumkin:
На холмах Грузии лежит ночная мгла…»
(Gruziya tepaliklaridagi tungi bulutlar)
«Редеет облаков летучая гряда…»
(uchib yurgan bulutlar tobora mayinlashar)
«Мороз и солнце – день чудесный…»
(muzlik va quyoshli ajoyib kun!)
Uilyam Vordsvord she’rlari tahlili asosida quyidagi xulosalarga kelish mumkin:
Birinchidan, shoir asarlarida romantizm she’riyatiga xos mubolag‘aviylik ustunlik qiladi. Unda li- rik qahramon ishqqa to‘la qalb sohibi, fidoyi oshiq sifatida gavdalanadi.
Ikkinchidan, shoir she’rlari romantik manzaralarga boy. Binobarin, oshiqning zohidlikni istashi, nomurod muhabbatdan ozorlangan lirik qahramon – oshiq kechinmalari G‘arb va Sharq romantizmi uy- g‘unligida ta’sirchan ochib berilgan.
Uchinchidan, shoir she’rlaridagi tashbehlar (lirik qahramon qayg‘ularining muzliklarda to‘xtab qol- gan qayiq misoli suvda muzlashi, oshiq qalbi qor bilan qoplangan o‘rmondagi bo‘m-bo‘sh uyaga, xayolot dengizida g‘arq bo‘layotgan lirik qahramon vujudining bir tomchiga o‘xshatilishi kabi) o‘ziga xoslik kasb etgan.
To‘rtinchidan, Vordsvord she’rlarida Rim shoiri Petrarka ta’sisri so‘zilib turadi. Shu jihatdan, ayol obrazi shoir she’rlarida muhim o‘rin egallagan. Unda ayol “uy uchun yaratilgan xudo” darajasida ulug‘- langan.
Beshinchidan, Vordsvord she’rlarida tabiat o‘zgarishlari uning lirik qahramonlari ruhiyatida ke- chuvchi holatlar bilan muvofiqlashtirilgan holda tasvirlangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
