Oʻzbekiston respublikasi оliy va oʻrta maxsus

Hajm-o‘lchovni ifodalovchi sifatlar biror narsaning o‘rin joyini, balandlikni, kenglik va uzunligini bildiruvchi sifatlar deb yuritiladi.⁵ Ushbu sifatlar, tabiatiga ko‘ra, biror obyektning egallagan o‘lchamlari haqidagi aniq ma’lumotlarni beradi. Hornby va Turnbullning ta’kidlashicha,⁶ rang-tusni ifodalovchi sifat- lar biror narsaning yorug‘likni ifoda qilish natijasida namoyon bo‘luvchi sifatlardir. Shuning uchun ham insonlar yorug‘lik bo‘lgandagina turli ranglarni ko‘ra olishadi. Yorug‘lik jismga tushganda rangni farqla- sa bo‘ladi.
Sinclainning ta’kidlashicha,⁷ jismoniy xususiyatni ifodalovchi sifatlar deb inson sezgisi orqali tas- virlanadigan sifatlar xususiyatiga aytiladi. Bunday jismoniy xususiyatlarga ushlash, ko‘rish, eshitish, hid- lash va ta’m bilish kabi inson sezgilari kiradi. Ushlash sezgisi jismning tuzilishi va og‘irligini bilish bilan ifodalanadi: heavy ‒ og‘ir, soft ‒ yumshoq, rough ‒ qattiq. Ko‘rish esa ko‘zlarimiz yordamida ko‘rishimiz mumkin bo‘lgan sezgi hisoblanadi: bright ‒ yorqin, dark ‒ qorong‘i. Eshitish sezgisi, quloqlarimiz orqali eshitiladigan tovushlarga sifat berilganda quyidagi sifatlardan foydalanamiz: noisy ‒ shovqinli, loud ‒ ba- land ovoz, silent ‒ sokin. Hid bilishda ishlatiladigan sifatlar: aromatic ‒hushbo‘y, fresh ‒ bahri dilni ocha- digan, fragrant ‒ musaffo, tiniq. Inson xulq-atvori Sinclairning ta’kidlashicha,⁸ inson o‘zini ma’lum bir usulda tutishidagi tabiiy moyillik hisoblanadi. Sifatlarning bu turi, asosan, o‘y-fikr va his tuyg‘uni ifoda- laydi: happy ‒ baxtli, sad ‒ xafa, afraid ‒ qo‘rqqan. Bundan tashqari, xulq-atvorni ham ifodalaydi: kind ‒ mehribon, cruel ‒ shavqatsiz, nice ‒ ajoyib, funny ‒ kulgili, generous ‒ saxiy.



¹ Griffiths. 2006, p.15.
² Griffiths. 2006, p.11.
³ Dixon. Where have all adjectives gone? 1982, p. 115.
⁴ Dixon,.Where have all adjectives gone? 1982, p. 15.
⁵ Hornby. 2015, p. 416.
⁶ Hornby and Turnbull. 2010, p. 286.
⁷ Sinclair. 2001, p. 1155.
⁸ Sinclair. 2001, p. 1230.
Yoshni ifodalovchi sifatlar narsa yoki shaxsning qanchadan beri mavjud ekanligini bildiruvchi si- fatlardir.¹ Yoshni bildiruvchi sifatlar: young ‒ yosh, old ‒ qari, eski, ancient ‒ qadimiy, new ‒ yangi.
Tezlikni ifodalovchi sifatlar biror jismning harakatlanish va siljish koeffitsiyentini ko‘rsatuvchi si- fatlardir.² U ma’lum bir vaqt davomida biror narsaning rivojlanish va siljish tezligini ko‘rsatib beradi. Tezlikni ifodalovchi sifatlar quick ‒ tez, fast, slow ‒ sekin.
Sifatning semantik ma’nolarini o‘rganish davomida sifatning yettita semantik turi tahlil qilingan bo‘lsa, ulardan faqat oltitasi aniqlangan. Ular qiymatni, jismoniy xususiyatni, rangni, hajmni, yosh va xulq-atvorni bildiruvchi sifatlardir. Tezlikni ifodalovchi sifatlar matnda boshqa sifat turlariga nisbatan kamroq uchraydi.
Xulosa o‘rnida shuni aytib o‘tish kerakki, sifatlarning semantik funksiyasi ularning matnda ifodala- gan ma’nosiga ko‘ra farqlanadi. Ingliz tilida sifatning value ‒ qiymatni, physical property ‒ jismoniy xu- susiyatni, color ‒ rangni, dimension ‒ hajmni, age ‒ yoshni, human propensity ‒ inson hulq-atvorini va speed ‒ tezlikni ifodalovchi ma’noviy guruhlari mavjud.