O’zbеkiston Rеspublikasi Oliy va o`rta maxsus

Termoelektron emissiya. Termoelektron emissiya — bu qizitilgan metallning elektronlar chiqarishidir. Metallardagi erkin elektronlar­ning konsentratsiyasi juda katta bo'lib, hattoki o'rtacha temperaturalarda ham chiqish ishini bajarib, metallni tark etadigan elektronlar mavjud bo’ladi. Temperatura ko'tarilishi bilan esa kinetik energiyasi chiqish ishidan kattaroq bo'lgan elektronlarning soni ortadi va ter­moelektron emissiya hodisasi sezilarli bo'lib qoladi. Termoelektron emissiya hodisasining qonunlarini ikki elektrodli lampa — vakuumli diod yordamida o'rganish mumkin.
Vakuumli diod. Vakuumli diod — katod K va anod A elektrodlardan iborat, havosi so'rib olingan ballondir. Katod elektr toki yorda­mida qizitiladigan bo'lib qiyin eriydigan metalldan (misol uchun volframdan) yasalgan metall simdan iborat bo’ladi. Anod esa katodni o'rab turadigan metall silindr shaklida bo’ladi. Agar diod rasmdagidek zanjirga ulanib, katod qizdirilsa va anod manbaning musbat, katod manfiy qutblariga ulansa, zanjirda tok vujudga keladi. Agar batareya В ning qutblarini o'zgartirsak, katodni qanchalik qizitishimizdan qat'iy nazar zanjirda tok bo'lmaydi. Demak, katod manfiy zaryadlangan zarralar — elektronlarni chiqaradi.
Diodning volt-amper xa­rakteristikasi. Endi katodning temperaturasini o'zgarmas qilib saqlab, anod toki I_a va kuchlanishi U_a laming bog' liqlik grafigini, ya'ni diodning volt-amper xarakteristikasini tuzamiz.
Ma'lum bo'lishicha, u chiziqli emas ekan va demak, va­kuumli diod uchun Om qonuni bajarilmaydi. Dastlab kuchlanish ortishi bilan tok sekin ortadi.
Anod kuchlanishi ortishi bilan elektron bulutining zichligi kamayadi va tok kuchi ortadi. Kuchlanishning ma'lum U_a = U_to. qiymatida katoddan uchib chiqadigan elektronlarning barchasi anodga yetib boradi va tok kuchi o'zining maksimal qiymatiga erishib, kuch­lanishning yanada ortishi tok kuchini o'zgartira olmaydi. Tok kuchining bu qiymatiga to'yinish toki I_to’y deyiladi. Agar katodning temperaturasi o'zgarsa, to'yinish tokinirig qiymati ham o'zgaradi.
Agar batareyaning qutblari almashtirib ulansa, zanjirda tok bo'lmaydi. Demak, diodlar bir tomonlama tok o'tkazish xususiyatiga ega. Shuning uchun ham ular to'g'rilagich sifatida ishlatiladi.