O’zbеkiston Rеspublikasi Oliy va o`rta maxsus

4.Yangi mavzuni tushuntirish:
Bu bosqichda o’qituvchu o’quv dasturiga asoslanib, o’quvchilarga keraqli bilim doirasi bo’yicha mavzuni tushuntiradi va o’quvchilar ma’ro’zaning asosiy qismlarini daftarga yozib oladilar. Oqituvchi yangi mavzuni tushuntirishda innovatsion va yangi axborot texnologiyalaridan foydalanib o’quvchilar hamkorligida ularning fkrlashi uchun yo’llanmalar berib ishlaydi.
Klapeyron — Mendeleyev tenglamasi
Mazmuni: izojarayonlar haqida tushuncha; Boyl -— Mariott qonuni; Gey-Lyussak qonuni; Sharl qonuni; holat tenglamasi; Klapeyron tenglamasi; Klapeyron — Mendeleyev tenglamasi; molyar gaz doimiysining qiymati. Istalgan miqdordagi gaz uchun Klapeyron — Mendeleyev tenglamasi; Bolsman doimiysi.
Izojarayonlar. Yuqorida ideal gaz uchta parametr: temperatura T, hajm V va bosim p bilan tavsiflanishi haqida aytilgan edi. Bu parametrlardan birortasining o'zgarishi hech bo'lmaganda ikkinchisining ham o'zgarishiga olib keladi. Sistemadagijarayonlarni soddalashtirib o'rganish maqsadida parametrlarning birortasi o'zgarmay qolib (izojarayonlar) qolgan ikkita o'zgaradigani orasidagi bog'lanishlarni ko'raylik. Bu qonunlar molekular-kinetik nazariya yaratilganga qadar tajribalar yordamida aniqlangan. Shuning uchun ham ular ideal gazning tajribaviy qonunlari deyiladi.
Boyl — Mariott qonuni. Berilgan gaz massasi uchun o'zgarmas temperaturada gaz bosimining gaz hajmiga ko'paytmasi o'zgarmas kattalikdir, ya'ni m — const, T— const da
p·V= const.
Temperatura o'zgarmasdan ro'y beradigan jarayonlar izptermik jarayonlar deyiladi. p va V oralaridagi bog'lanishlarni ifodalaydigan egri chiziqlar esa izotermalar deyiladi.
Izotermlar oilasi giperbolalardan iborat bo'lib, harorat ko'tarilishi bilan giperbola ham ko'tarila boradi.
Gey-Lyussak qonuni. Bosim o'zgarmas bo'lganda, berilgan gaz massasining hajmi temperatura o'zgarishi bilan chiziqli o'zgaradi, ya'ni m = const, p = const da
bu yerda t — Selsiy shkalasi bo'yicha temperatura, V₀ — 0°Cda gaz hajmi, α=1\273,15 К^-1 koeffitsiyent. Bosim o'zgarmasdan ro'y beradigan jarayonlar izobarik jarayonlar, V va t orasidagi bog'lanishlarni ifodalaydigan chiziqlar esa izobaralar deyiladi.
Sharl qonuni. Hajm o'zgarmas bo'lganda, berilgan gaz massasi­ning bosimi temperatura o'zgarishi bilan chiziqli o'zgaradi.
Hajm o'zgarmasdan ro'y beradigan jarayonlar izoxorikjarayonlar, p va t orasidagi bog'lanishlarni ifodalaydigan chiziqlar esa izoxoralar deyiladi.