|
Uzoq umr ko`ruvchilariing psixologik xususiyatlari
Yirik jaxon psixologlari S.Pako, G.Offre, L.Bine, U.Maynot, E.Medavir, A.Komfort,
I.VDavidovskiy, B.G.Ananev, N.V.Nagorniy, YE.D.Aleksandrova va boshkalar uzok umr kurish
sirlarini ekologik omillar orkali tushuntirishga xarakat kiladilar. Aksariyat olimlarning fikricha,
ekologik omillar insonning yashash sharoitiga, kamol topishiga, bevosita yoki bilvosita ta'sir kiladigan
omillardir. Insonning ijtimoiy muxiti sharoitlari ichiga kasb mexnati, turmush tarzi, madaniyati va
ma'naviyati kabilar kiradi.
Jahon fani tuplagan ma'lumotlarga kura, ochik xavoda ortikcha zо‘riqishsiz jismoniy mexnat
bilan shugullangan odamlarda harakatning tezligi, kad-komatning tikligi, ma'naviy tetiklik,ruhiy faollik
uzokrok saklanadi. Mana shu xolat jismoniy tarbiya bilan doimiy shugullanuvchi kishilarda xam buladi.
"Umrni uzaytirish muammolari" nomli (1952) kitobda dohistonliklarda uzok umr kurishnipg
asosiy sabablari kuyidagilar ekani ta'kidlangan: 1) Respublikaping togyai kismidagi iklim sharoiti va
juhrofiy omillar; 2) sutkasiga 3—4 marta iste'mol | i shpadigan gushtli, usimlik moyli va sutli ozik-
ovkatlar, i I miting, ichish va ortikcha jinsiy alokaning takikdangani; I lshyuddan-avlodga asrlar
davomida utib kelayotgan madaniy 1111. p iajiap, uziga xos turmush tarzi va uning xususiyatlari; 4)
gigiyena-NING barcha konun va koidalariga rioya kilinishi va butun umr <>V(!it jismoniy mexnat bilan
shugullanish; 5) bir maromda xam PPSSIV, xam aktiv xordikchikarish; 6) axoli turmush darajasining
Ml >'|diy-maishiy jixatdan yaxshilanishi va xokazolar.
S.Pako va uning izdoshlari ta'kidlaganidek, keksayish | lrayonida ayrim psixofiziologi k va
psixologik jarayonlarning arkarorlashuvi inson umrining uzayishiga, unda ijodiy faollik usho`qsiz
davom etishiga yordam beradi, akdiy mexnat bilan doimo shu1ullanuvchi keksa odamlarda mantikiy
xotira sakdanadi. Shu bilan birga iktidorli va akdni peshlash mashkdari bilan shugullangan kishilarda
xam intellektning yo`qsak darajasi sakdanib, boshka bilish funktsiyalarining faoliyati bir tekis xarakatni
vujudga keltiradi.
Uzok Umr kurishning, umr uzayishining muxim omillaridan yana bittasi kasb-korlik faoliyatiga
boglik psixik xolatning barkarorlashuvidir. Ana shu xolatga insonning kurish idrokida fazoni farkdash
(fazoviy tasavvur) kobiliyati kiradi. Frantsuz gerontologi va oftalmologi G.Offre uzining
"Gerontologiya asoslari" (1960) kitobidan joy olgan "Kuzning keksalarga xos uzgarishi" asarida ilmiy-
amaliy axamiyatga ega bulgan ma'lumotlar keltiradi. Uning fikricha, keksalikda presbioniya (grekcha,
Karilikda kurishning zaiflashuvi) xodisasi ruy berib, yakinni kurish yomonlashadi. G.Offrening fikricha,
10 yoshdan kurish akkomo-datsiyasining kuchi pasayishi kuzatiladi, agar 10 yoshda akkomodatsiya
kuchi 16 dioptriyaga (grekcha optik ulchov) teng bulsa, 40—45 yoshda — 4, keyinchalik esa 1
dioptriyaga tushib ketishi mumkin. 50—60
yoshlarda akkomodatsiya uzining eng kuyi darajasiga tushadi, birok, shundan keyingi yosh
davrlarida barkarorlashib boradi. Jaxri psixologiyasi fani ma'lumotlariga Karaganda, akkomodatsiyaniig
kuchi shunchalik kamayib boradiki, yakinni fakat kuzoynak bilan kuriladigan buladi.
Ba'zi manbalarda mayda narsalar bilan shugullanmaydigan, kuzi uzokni kurishga urgangan
odamda akkomodatsiya yo`qsak darajada sakdanishi, kuz xiralashuvi juda sekin, goxr butunlay ruy ber-
masligi mumkin.
M.Y.Lajechnikova va L.N.Kuleshovaning anikdashicha, xaydovchi-lar, temiryulchilar,
ovchilarning kurish sezgirligi yoshligida 1 yoki 1,5 birlikka teng bulsa, uzok yillardan keyin xam
uzgarmasligi mumkin.
I.V.Davidovskiy va B.G.Ananev ta'kidlaganidek, karish va uzok umr kurish uziga xos
xususiyatlarga ega. Binobarin, umrni uzaytirishning juda kup omillari bor. Yo`qorida uzok umr ku-
rishning ekologik omillari ifodalandi, lekin uning psixologik, ijtimoiy-psixologik omillari, manbalari va
mexanizmlari xam mavjuddir. Umuman aytganda, insonning umrini uzaytirish uchun shaxslararo yaxshi
munosabat, shirin muomala, samimiy mulokot, oilaviy totuvlik, asab sistemasini asrash, barkaror xis-
tuygu, xamdardlik, psixik faollik, irodaviy tetiklik bulishi zarur.
Do'stlaringiz bilan baham: |
