O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirligi

5 – mavzu: Axboratning sintaktik, semantic va pragmatik o’lchovlari. Axboratning o,lchov birliklari
Reja

1. 
   Axboratning miqdori va hajmi tushinchasi.
   
2. 
   Axboratning o’lchov turlari.
   
3. 
   Axboratning asosiy sifat ko’rsatkichlari.
   

Axborot miqdori, hajmi va o’lchovi turlari.
Umumiy holatda axborotni mazmuni, usuli va miqdori bilan tavsiflash mumkin.
Axborot miqdori tushunchasi o’tgan asrning 30-yilarida yuzaga keladi va 50- yillarda asosan aloqa texnikasi maqsadlari uchun shakllanadi. 1948 yili K. E. Shennon axborot miqdorini aniqlash uchun shunday klassik formulani berdi:
N
J =- ∑ P log(1/ P) ,
Bunda N - ehtimoliy xabarlar soni; P_i - i xabarlar ehtimolligi.
Formula quyidagi ko’rinishda ham qo’llaniladi:
N
J =- h ∑ P log(1/ P) ,
bunda h - ramzlar (elementlar) soni, ulardan xabar tuzilishi mumkin, N - bir xabardagi ramzlar soni.
Axborot tizimlarini yaratish borasida amaliyotdagi saqlangan axborot miqdori hisobga olinadi, shu bois axborot hajmini hujjatlar soni, shakli, satrlar soni, belgilari, ramzlari, yozuvlar, signallar, xabarlar miqdori bilan belgilanadi.
Axborot o’lchovlari
Axborotning sintaktik o‘lchovi. Axborotning bu o‘lchovida ob’yektga nisbatan ma’noga ega bo‘lmagan axborot bilan ish ko‘riladi. Axborotdagi ma’lumotlar hajmi Vm - bu axborotdagi simvollar (xonalar) soni bilan o’lchanadi. Turli sanoq tizimida bir xona turli salmoqqa ega va demak ma'lumotlarning o’lchov birligi o’zgaradi.
Misol. Ikkkilik sanoq tizimidagi sakkiz xonali 11010111 ikkilik kodining ma'lumotlar hajmi Vm=8 bit. O’nli sanoq tizimida olti xonalik 247532 sonining mos ma'lumotlar hajmi Vm=6 bit.
Sintaktik bosqichda axborot miqdorini tizim holatining noaniqligi (tizim entropiyasi) tushunchasini ko’rmasdan aniqlab bo’lmaydi.
Aytaylik axborot olinishgacha foydalanuvchi a tizimi xususida qandaydir dastlabki (aprior) ma'lumotga ega bo’lsin. Uning tizimdan voqif emaslik o’lchovi H(a) funksiya bo’lib, bu funksiya o’z navbatida tizim holatining noaniqlik darajasi va o’lchovi hisoblanadi.
Qandaydir p ma'lumot qabul qilingandan so’ng qabul qiluvchi qandaydir qo’shimcha Ip(a) axborotga ega bo’ladi va uning aprior voqif emasligi kamayadi, natijada tizim holatining aposterior (P ma'lumot qabul qilingandan so’nggi) noaniqligi H p (a) ga teng bo’ladi.
Unda, P ma'lumotdagi tizim xususidagi axborot miqdori ip(a) quyidagicha aniqlanadi:
IP(a)= H(a)-Hp(a), (1)
ya'ni, axborot miqdori tizim holati noaniqligining o’zgarishi (kamayishi) orqali o’lchanadi.
Agar so’nggi noaniqlik HP(a) nolga aylansa, dastlabki to’liq bo’lmagan bilim to’liq bilim bilan almashtiriladi va axborot miqdori Ip(a)=H(a) bo’ladi. Boshqacha aytganda, tizim entropiyasi H(a) etishmaydigan axborot o’lchovi sifatida ko’rilishi mumkin.
Mumkin bo’lgan N holatlarga ega bo’lgan tizim entropiyasi H(a) Shennon formulasiga binoan quyidagicha aniqlanadi:
N
H (a) =- ∑ P log Pi, (2)
i=1
bu erda Ri - tizimning i-holatda bo’lishligi ehtimolligi.
Tizimning barcha holatlari teng ehtimollik bo’lgan (pi q1G’ N ) hol uchun entropiya quyidagi munosabat orqali aniqlanadi:
N
H (a) =- ∑ 1/N log 1/N (3)
ⁱ⁼¹
Ma'lumotlarning axborotlik koeffitsienta (darajasi) axborot miqdorining uning ma'lumotlar hajmiga nisbati orqali aniqlanadi, yani;
у= i / Vm. , бу eрда 0Tizimda axborot o’zgartirilishi bilan bog’liq ish ko’lami Y ning ortishi bilan kamayadi. Shu sababli axborotlik darajasining aniqlashga intilinadi.